«Irun oso euskalduna izatetik oso erdalduna izatera pasatu zen»
'Irungo euskararen historia soziala XX. mendearen hasieran (1900-1936)' lana egiteko Jose Antonio Loidi beka irabazi du Muguruzak. Ikerketa urtebeteko epean burutzeko 9.000 euroko laguntza jasoko du.
Behin Jose Antonio Loidi beka irabazita, hamabi hilabete ditu Beñat Muguruzak 1900 eta 1936 urteen arteko Irungo euskararen historiari buruzko ikerketa egiteko. Garai hartan sortutako irundarren bila dabil, haien lekukotzak biltzeko. Horregatik, profila betetzen duen eta prest egongo litzatekeen inor ezagutuz gero, benat.muguruza@ehu.eus helbidearen bidez harremanean jartzeko deia luzatu du.
Jose Antonio Loidi beka jaso berri duzu. Nola hartu duzu berria?
Pozez, urte asko neramatzan gai honi bueltaka. Uste dut normalean ez dela jende asko animatzen parte hartzera, baina, badakit aurten lehia bizia egon dela nire proposamenaren eta beste baten artean. Azkenean niri eman didate ikerketa beka, orduan, horrekin pozik. Orain badut urtebetean lan bat entregatzeko ardura.
XX. mende hasierako Irungo euskarari buruzkoa da lana. Zein interes dauka garai horrek?
Agian jende askok pentsatzen du Irun betidanik izan dela hiri erdaldun bat. Ematen du Franco iritsi zela 1936an eta berak erdaldundu zuela hiria, eta orain erdaldun diren guztiak bere erruz direla erdaldun. Eta, Francok egindakoari inongo pisurik kendu gabe, lan honek agerian utzi nahi du nondik zetorren Irun. Ematen du hau 1936 aurretik arnasgune bat zela, eta ez zen arnasgune bat inondik ere. Orduan, gainbehera horri argazki bat atera nahi diot.
Beka jasotzerakoan Irun «eremu mamitsutzat» jo zenuen. Zerk egiten du «mamitsu»?
Tira, gauza askok. Batez ere muga izaeratik datozkio ezaugarri interesgarri asko. XIX. mendean aduana jarri zuten, eta ondoren burdinbidea eraiki zuten hemen. Beraz, hor migrazio fluxu asko egon ziren. Uste dut gerora ere mugako hiri izateak izaera bat eman diola hiriari. Beste herri edo hiri batzuetan egon ez diren migrazio fluxu batzuk eragiten ditu horrek.
Gerora, XX. mendean ere egon dira beste migrazio fluxu batzuk. Alde batetik, mugako hiri izateagatik, eta bestetik, XX. mende erdialdean industrializazio handia izan zelako hemen, nahiz eta ez diodan horri begiratuko.
Orduan, zure hipotesia da muga inguruan egoteak dakarren migrazio fluxuak eragina duela garai horretako Irungo euskararen egoeran.
Bai, dudarik gabe. Kontua da ez dela kontuan hartzen Euskal Herriko barne migrazioa ere egon zela, eta herri euskaldun askotatik jende asko etorri zela, bai lanera, bai bizitzera. Hori ez da askotan kontatzen. Baina ez dugu egingo balantze bat ea zenbat jende etorri zen Espainiatik eta zenbat Euskal Herritik. Ez dauka zentzurik.
Baina, iruditzen zait eragina ukaezina dela. Gainera, kontabilizatzeko oso zaila eta oso delikatua da. Diskurtso mota batzuei bide eman diezaioke horrek, eta ez nuke horretan erori nahi. Ea asmatzen dudan oreka aurkitzen. Ez dut ezkutatu nahi kanpotik jendea etorri zenik eta horrek hemengo hizkuntza paisaian eragina izan zuenik. Kontua da ez dudala nahi horrek aditzera eman dezan ez-dakit-zer eta badakit-zer. Oreka zail horretan mugitzen saiatuko naiz.
Zure ustez, XX. mende hasierako ezaugarri horiek gaur egungo euskararen egoera ulertzeko baliagarriak izango dira?
Bada, ez dakit, segur aski egongo dira paralelismo batzuk. Beste migrazio fluxu batzuk izan ditugu berriki eta horiek ere izan dute inpaktu bat egungo egoera soziolinguistikoan, dudarik gabe. Baina, beste elementu batzuk hain dira desberdinak… Konparazioa oso zaila da.
Besterik gabe, ez dauka euskararen biziberritzeari begirako horrelako helburu argi bat. Ez dut horrelako zerbait egin nahi. Batez ere, nik irakurri nahiko nukeen lan bat idatzi nahi dut. XX. mendean, oso hamarkada gutxian, Irun hiri oso euskalduna izatetik oso erdalduna izatera nola pasatu zen erakutsi nahiko nuke. Egiteko egongo litzatekeen beste lan bat da gauza bera XIX. mendean, baina, agian beste metodo batzuen bidez.
Behin beka irabazi duzula jakinda, zein dira egingo dituzun hurrengo urratsak?
Tira, duela bizpahiru urte honi buruz asko irakurtzen hasi nintzen. Dezente idatzi da Iruni buruz. Ahalik eta informazio gehien biltzen saiatu naiz orain arte. Orain adineko jendearekin hitz egin nahiko nuke: 85 edo 90 urtetik gorako jendearekin, guraso irundarrak zituen jendearekin. Euskaldunak badira agian hobeto, baina, ez dut uste derrigorrezkoa denik. Ea lortzen dugun ehun eta piku urte egitea atzera denboran. Ea gogoratzen dituzten haien gurasoen, osaba-izeben edo aiton-amonen hizkuntza ohiturak, hizkuntza jarrerak eta ezagutza. Ea zer atera daitekeen hortik.
Laguntzaile bat dut, Uxue Muguruza. Itzulpengintza eta interpretazioko gradua ikasten ari da, eta nire lehengusina da. Hemerotekan arakatzen lagundu dit. Orduko hartan, XX. mendearen hasieran, boom bat egon zen prentsarekin, tokiko hedabideekin. Asko sortu ziren. Irungo udal artxiboak zorionez hemeroteka digitalizatu zuen, eta hor kontsulta guztiak egin daitezke ordenagailuaren aurrean jarrita. Momentuz ikusten ari gara garaiko hedabideetan ia dena gaztelania hutsean dagoela, baina, garaiko hizkuntzari dagokionez Irunen zer usaintzen zen ikusi nahi dugu; ea pista batzuk ematen dizkiguten.
Hemeroteka gehiena gaztelaniaz izatea pista bat izan daiteke.
Bai, dudarik gabe. Kontua da hori jakina dela, eta hor gelditzen bagara, bada hor geldituko gara. Baina, nahi duguna da, adibidez, El Bidasoa izeneko astekaria hartu, hasieran lau edo sei orrialde zituena, eta horien PDFak irakurri goitik behera, eta ea zer atera daitekeen hortik eta hemendik. Ikusi ditugu ja gauza polit batzuk. Ea lortzen dugun jasotzen ditugun ohar txiki horiek harilkatuta istorio polit bat kontatzea.
Hemerotekaz gain, lekukotzek ere pisu garrantzitsua dute lanean.
Bai. Alde batetik, adineko jendea elkarrizketatzen saiatuko gara. Gainera, badakit, eta Irungo Udalak azpimarratu zuen hau, hori izan zela niri beka emateko faktoreetako bat, esatea: «Beñatek orain behar du adineko jende hau. Hemendik bost-hamar urtera agian beranduegi izango da».
Bestalde, ahotsak.eus izeneko egitasmoa dago. Duela hamar-hamabost urte irundar askori egindako elkarrizketak daude hor. Horietako asko editatu gabe daude, orduan, ez dugu horietara sarbiderik. Beraz, Eibarko Badihardugu elkartearen bulegora joango gara, zintak eskatu dizkiegu eta guk geuk editatuko ditugu. Batetik, ea geuretzako zerbait lor dezakegun; bestetik, eta bide batez, jendearentzat eskuragarri jarri nahi ditugu, ikuspegi dibulgatzailetik-edo.
