"Indarra laguntza ez eskatzearekin lotzen du emakume askok"
Gaixoak zein haien ingurukoak artatzen ditu Minbiziaren Aurka Gipuzkoan elkarteak. Joan den urtean, 1.700 herritarrei eman zien arreta psikologikoa eta soziala Irungo egoitzan.
Lara Franco psikologoa eta Oihana Palacin Gizarte langilea. Kolpe latza da minbizi diagnostikoa, gaixotasuna duela esaten diotenarentzat, baita haren ingurukoentzat ere. Bizi min hori arindu eta prozesuari ahaldunduta aurre egiteko tresnak eta akonpainamendua jartzen die eskura Minbiziaren Aurka Gipuzkoan elkarteak.
Noiz zabaldu zituen ateak Minbiziaren Aurka Gipuzkoan elkartearen Irungo egoitzak, eta zer eskaintzen du?
Oihana Palacin: Orain hamabost urte zabaldu zen egoitza, lehen bospasei urteetan boluntarioekin, eta arreta Donostian eginda. Gero Lara [Franco] eta ni neu hasi ginen arreta psikologikoa eta soziala eskaintzen, orain 11 urte. Ordutik Bidasoko paziente eta senideek hona etortzeko aukera dute Donostiara joan ordez.
Elkartera sartzeko lehenengo atea da arreta soziala; gizarte langileekin hartzen dute hitzordua lehenik, balorazio integrala egiten dugu bertan, diagnostikoaz eta tratamenduaz hitz egiten dugu, dituzten beharrez, eta nola lagundu. Horren arabera, baliabide ezberdinetara bideratzen ditut. Materiala ere badugu behar dutenentzat, ohe artikulatuak, gurpildun aulkiak, dutxarako aulkiak… Gaixo eta senideak, gaixotasunaren fase guztietan artatzen ditugu hemen: diagnostikoa egin berria, biziraule, tratamendu betean, edo dolu egoeran izan; horietako bakoitzak bere beharrak ditu.
Lara Franco: Azkenean gaixotasunaren prozesuan badira fase ezberdinak. Batzuetan pentsatzen dugu material horiek bizitza-amaierako prozesurako direla, baina ez da horrela. Izan daitezke tratamenduak eragiten duen ahulezia hori, edo zorabio horiek arintzeko, eta erorketak saihesteko. Doakoa da material hori. Behar duten denboran erabilita, itzuli egiten dute ostera, beste gaixoek erabil dezaten.
Gaur egun arreta integrala bermatzeko unitate sanitarioa dugu, eta horren barruan nutrizionista eta heziketa fisikorako entrenatzailea ere baditugu. Tratamenduan daudenak edo ebakuntza izan dutenek baliatzen dute zerbitzu hori; Donostiako egoitzan eskaintzen da. Beharrezkoak dira halakoak, baita fisioterapia eskaintzea ere, eta horren atzetik gabiltza orain zerbitzu hori ere elkartetik eskaintzeko gaixoei.
Arreta psikologikoa gaixoari zein inguruari eskaintzen diozue bertan.
Franco: Edonork jaso dezake arreta hemen. Senideak esaten dugu, baina gero eta ohikoagoa da, beste moduan antolatzen garelako orain, lagunak edo lankideak etortzea, edota zaintzaileak; finean akonpainamendu paper hori bere gain hartu dutenak. Prozesu hau ahalik eta samurrena izan dadin saiatzen gara, ondo prozesa ditzaten gertatzen diren horiek guztiak, utzi ahal izateko gertatutako hori iraganean, eta jarraitu ahal izateko orainaldia bizitzen eta etorkizuna eraikitzen, beste jarrera batetik.
Minbiziaren prebentzioan ere eragiten duzue. Zer egiten duzue zehazki?
Franco: Prebentzioaren arloan heziketa osasuntsua sustatzeko ikastetxeetan, haurrekin, egiten dugu lan txikitatik hasita. Elikadura, kirola, toxikoak —tabakoa, marihuana—eta giza papilomaren birusa lantzen ditugu ulertu dezaten zer den minbizia, nola sortzen den. Horren atzean dagoen helburua, estigma, ahal dugun neurrian, kentzea da, badakigulako horrek eragina daukala. Azkenean hitz egiten ez diren gauzek beti ematen digute beldur handiagoa, eta horrek inpaktu bat sortzen du. Minbizia hitzak ez du erresonantzia bera eragingo ezagutzen badugu; ohiko gaixotasun gisa hartzen badugu, ez da hain bortitza izango.
Inportantea da ulertzea minbiziak baduela tratamendurik, kasu askotan sendatzen dela, eta beste batzuetan harekin elkar bizitzea badagoela. Minbiziaren eta heriotzaren arteko lotura hori haustea garrantzitsua da. Lanketa hori guztia txikitatik egiten baldin badugu, aldi berean emozioen mundua landuta, beste modu batean egingo diogu aurre.
Zein onura ditu gaixoarentzat zein haren inguru hurbilarentzat minbizi diagnostikoa jasotakoan arreta psikologikoa izateak?
Franco: Hitzak sendatu egiten du. Jasotako inpaktu hori gorputzean sentitzen dugu lehenengoz, eta horri hitzak jarri ahal izateak ekarriko du gure istorioa sortzen hastea. Ez da bakarrik gertakaria, gorputzean gertatzen ari den hori guztia gure afektu eta emozioekin, gure pentsamenduekin elkartzea da. Hori guztia integratzen badugu ez gara puskatuta egongo, eta hori egitea lortzen dugunean posible dugu bizitzaren pasarte hau ulertu, baloratu eta ikasi, bidea egiten jarraitzeko.
Arreta psikologikoak aukera ematen du gertatutako guztia integratzeko eta aurrera jarraitzeko beste osotasun eta indar batekin. Azkenean, terapia bera pentsatu ahal izateko espazioa da, kontzientzia hartu eta bidea egiten jarraitzeko.
Palacin: Batzuetan ez daukate etxean senideekin hitz egiterik, eta hemen badute aukera hori. Garrantzitsua da.
Haurrei begirako arreta ere eskaintzen duzue elkartetik?
Franco: Duela urte gutxira arte ez genuen haur eta gazteen psikologorik. Orain badugu, Donostiako egoitzan aritzen da.
Palacin: Minbizia duten haurrekin ez dugu lan egiten, horretarako Aspanogi elkartea dago. Inguruan gaixotasun egoera edota dolua bizitzen ari diren haur eta gazteei eskaintzen diegu arreta hemen.
Bularreko Minbiziaren Nazioarteko Eguna izango da bihar. Bularrekoa da emakumeei gehien eragiten dien minbizi mota. Horrekin berariaz lotutako ekintzak egiten dituzue zuen elkartean?
Palacin: Bai, kiroldegietan eta kirol elkarteetako aldageletan kartelak jarri ditugu azaltzen azterketa nola egin. Bular eta kolon detekzio goiztiarrean aurreratuta goaz Gipuzkoan. Kanpaina auto-esplorazioan, gure gorputzaren ezagutzan oinarritzen dugu, eta zerbait ezberdin edo susmagarria sumatuz gero sendagilearenera joatea aholkatu. Azterketa eta mamografiak egitea oso garrantzitsua da.
Zaila egiten al da laguntza eskatzea?
Franco: Aldatzen ari dira garaiak. Psikologoa, psikiatriarekin eta buruko gaixotasun edo patologia larriekin lotzen zen lehen, baina estigma gutxitzen ari da profesioaren gaineko ezagutza zabaltzearekin batera. Badagoena da, eta batez ere emakumeen artean, indartsu garenaren sinismen sendoa, indartsu izateagatik laguntza beharko ez bagenu bezala. Nik beti esaten dut, indartsu prozesu honetan sentitu beharreko guztia bizitzeko izan behar dela. Etxeko zutoin diren askok indartsu figura hori laguntza ez eskatzearekin lotzen dute, eta ez du zerikusirik. Gehien-gehienetan, gainera, emakumeak izaten dira. Hori badago oraindik, eta oraindik esaten dut, espero dudalako egunen batean aldatuko dela.
Gizon gehiago etortzen dira orain, eta hor ere aldaketa izan da. Finean heziketan jaso dute ezin dutela negar egin; mezu horiek guztiak oraindik hor daude, heziketa aldatu bada ere. Gerturatzen dira gaixotasun prozesuan dauden gizonak, edo akonpainamendua egiteko prozesuan ari direnak.
Arreta psikologikoak guztia integratu eta aurrera jarraitzeko laguntza ematen du»
Emakume askok ahultasunarekin lotzen du laguntza eskatze hori»
Palacin: Emakume askok ahultasunarekin lotzen dute laguntza eskatze hori.
Zenbat jende artatzen duzue elkartean?
Palacin: Irungo egoitzan 515 pertsona artatu genituen joan den urtean arreta psikologikoan, eta 1.081 esku hartze sozial egin genituen. Material protesiko bila, berriz, 90 lagun etorri ziren.
Beldur handia ematen du minbiziak. Gaixotasuna normalizatzea gakoa al da beldur hori gainditzeko, eta nola egiten da?
Franco: Ikastaroetan, taldeetan edota hitzaldietan jendeak esaten digun zer edo zer errepikatzen da, «ez digute irakatsi». Horren atzean heriotzaren kutsua dago. Denok jakin badakigu egunen batean hilko garela, baina ez digute irakatsi horren gainekorik. Egiten dugun lanketak zerikusia du neurri batean heriotzaren inguruan dauden beldur eta mitoak desegitearekin. Pronostikoa gorabehera, heriotzaren lanketan zentratu behar izaten dugu. Pertsona batek bizitzaren arlo hori landua badu hobeto biziko da. Espiritualitatearekin eta erlijioarekin lotzen badugu ere ez du horrekin zerikusirik, bizitza eta heriotzaren gainean ditugun ideiekin baizik. Ez badugu ongi landuta, edozein mehatxu sentitzen badugu, antsietateak azalduko dira, deseroso gaudelako. Lantzen badugu, hobeto biziko gara eta unea heltzen denean ere hobeto hilko gara.
Palacin: Oraindik orain lotzen da estu minbizia heriotzarekin, eta halako diagnostiko bat heltzen denean lehenengo galderak izaten dira, «baina hilko naiz? Zenbat denbora biziko naiz?».
Franco: Ez lantzeak, hil bizian egotea eragiten dio asko-askori. Egon daiteke sendatuta, bizi kalitate onarekin, baina hala ere, Damoklesen ezpataren mehatxupean bizi. Hori denok daukagu gainean, bizitzara sortu ginenetik, ez dakigu noiz eta nola hilko garen. Oso inportantea da, beraz, hori landuta izatea, ezin dugulako bestela bizi.
Jendeak aholkuak ematen ditu barra-barra. Borondate txarretik eginak ez izanagatik ere, onura baino kalte handiagoa eragiten dute batzuetan. Nola kudeatu?
Franco: Kasu gehien-gehienetan halako gauzak beldurretik esaten dira. Bada momentuari eutsi eta isilik gelditzeko gaitasuna duen jendea, kontaktu fisikoaren bidez asmatuko duena une horri erantzuten, edo galdera egokia egiten jakingo duena. Askok, baina, esaldi eginei zabaltzen diete atea. Horrelakoei, aktiboki erantzuten jakin behar dugula uste dut. Has gaitezke mugak jartzen, esaten ez dugula halako komentariorik behar. Finean, elkarrizketa batean gutxienez bi pertsona ariko dira, eta gu erdia bagara badugu eragiterik erregulatzeko hitz egiten ari garen horren norabidea. Ahalduntze handia eskatzen du horrek, eta terapiaren onuretako bat lan hau egitea ere izan daiteke.
Egiten duzuen hau guztia doan jasotzen dute elkartera jotzen duten gaixo eta ingurukoek.
Palacin: Jendea ez dago ohituta zerbait doan jasotzera. Hori horrela izateko, doakotasun eta arreta unibertsal hori egin ahal izateko oso garrantzitsuak dira bazkideak, boluntarioek egiten dituzten diru bilketak, jasotzen ditugun donazioak. Soldatak hortik ateratzen dira, baita ikerketara bideratutako dirua ere. Ikerlariei lanean jarraitzeko beka ematen da urtero.
Boluntarioak zutoin garrantzitsua dira zuen elkartean, ezta?
Palacin: Bai, hala da, eta gainera arlo ezberdinetan aritzen dira. Bada jendea ikastaroak gidatzeko eskaintzen duena bere burua, edota baditugu adineko boluntarioak informazioa zabaltzen eta minbizia ikusarazten aritzen direnak kalean. Baina badira ere akonpainamendua egiten duten boluntarioak etxeko ospitalizazioan diren gaixoekin, ospitalean daudenekin edota zainketa aringarrietan daudenekin. Senide eta ingurukoei arnasa emateko bide bat da, baina baita gaixoek harreman berriak sor ditzaten ere, jendea ezagutu dezaten.
Akonpainamendua etxean egiten den kasuetan, lehenengo egunean gizarte langileak lagunduta egiten dute, eta hortik aurrera boluntarioa doa. Ez da etxez etxeko zerbitzua, gaixoekin denbora pasatzera doaz.
Zer egin behar du laguntzeko prest denak, nola egin ekarpena?
Palacin: Elkarteko telefono zenbakira deituta hitzordua emango diogu, ikusteko zein esparrutan lagundu nahi eta ahal duen.
Gaixoei eta ingurukoei diagnostikoa egiterakoan zuena bezalako elkarteen berri ematen al zaie? Badago sarerik?
Franco: Profesionalaren araberakoa da. Difusioak egin izan ditugunean denetik gertatu da; batzuetan, kudeatzaileak bakarrik hartu gaitu, eta beste batzuetan anbulatorioa itxi eta bertako langile guztiak etorri dira gu entzutera. Horietako asko-askok bideratzen diete gaixoei informazioa, eta nabaria da; beste kasu batzuetan ez da horrela.
Zerikusi handia du, beraz, gaixotasunarekin zein gertutasun duen profesionalak, baita emozioekin ere. Distantzia bat badago, eta batzuetan beharrezkoa da lana egin ahal izateko, zaila da presente izatea gaixo horrek behar fisikoez aparte baduela mundu afektibo bat, halako diagnostiko batek inpaktu handia egiten duela segurtasunean, autoestimuan, harremantzeko moduan, lanean, ekonomian, sexualitatean. Ezinbestekoa da dimentsio horiek guztiak aintzat hartuko dituen betaurrekoak soinean eramatea.
Bidasora ekarrita, zainketa aringarrietatik, edota lehen arretako kontsultetatik, oro har, jendea bideratzen dute gugana eta geroz eta gehiago, gainera. Matiako psikologoarekin, Xabi Alvarezekin ere, hartu-emana dugu, eta Onkologikoko hainbat onkologok ere bideratzen dituzte pazienteak gure egoitzetara. Badugu sarea.
