“Ospakizun bat izateaz gain, eskertza bat ere bada Loratzen”
Jaizkibel konpainiaren 25. urteurrena ospatzeko Loratzen jaialdia antolatu dute. Biharko ekitaldietan izango dira Izaskun Larruskain eta Ane Arbelaitz, konpainiako kideak biak. Ospatzea beharrezkoa ikusten badute ere, argi dute lana dagoela egiteko.
Jaizkibel konpainiaren 25. urteurrena ospatzen ari zarete. Zergatik?
IZASKUN LARRUSKAIN: 25 urte konpainia sortu genuela, baina gehiago izan dira, 30 urte inguru edo. 1996ean egin zen lehen saiakera, baina hiru urte lehenago bazegoen emakume talde bat alardean emakumeen parte hartzea eskatzen. Horregatik elkartuko gara Loratzenen larunbat honetan. Nik hasiera horretan ez nuen desfilatu, baina lagundu nuen.
ANE ARBELAITZ: Haurra nintzen urte horietan, baina nire izeba izan zen Jaizkibelgo lehenengo kantinera, eta horrek ekarri zuen ia familia guztia hasieratik Jaizkibelen alde jartzea. Horrek egin du ni eta nire lehengusuak txikitatik buruan izatea Jaizkibel zilegi zela, eta logikoa zela bide hori hartzea. Eta horregatik aritu gara Loratzen eguna antolatzen.
Noiz eta nola eman zenituzten lehen pausuak Jaizkibelen?
LARRUSKAIN: Hasieran ez nuen nire burua desfilatzen ikusten, baina noski, alde nengoen. Beraz, inkestak egiten eta abar lagundu nuen, edo Kale Nagusian egon nintzen laguntzaile bezala. Lehen urteak gogorrak izan ziren, konpainia oso txikia zen eta presentzia handitzea asko kostatu zitzaigun. Urte gutxi batzuk geroago erabaki nuen aterako nintzela. Lehen pausoak Irunen eman nituen, eta asko gustatu zitzaidanez, urtero atera naiz.
ARBELAITZ: Oso berandu hasi nintzen desfilatzen, batez ere beldurragatik. Nire lagun ingurua, nerabezaroan garrantzitsua dena, ez zen Jaizkibelen aldekoa, eta horrek zaila egin zidan defendatzera ateratzea. Baina, azkenean, 2011n topatu nuen nire konfiantzazko jendea, eta ordutik desfilatu dut, bai Irunen baita Jaizkibelekin ere.
LARRUSKAIN: Urte horiek jada lasaiagoak ziren ezta? 2012. urtea egia da zaila izan zela, agian. Bost urtez izan nintzen kapitaina eta oso gaizki pasa nuen urte hartan. Goizean, dena ondo joan zen, baina arratsaldean entzun genuen agian zerbait gertatuko zela. Ziurtatu ziguten dena kontrolatuta egongo zela, hala ere, batzuekin hitz egin genuen eta toki konkretu batean zeinu bat egiten baziguten, zerbait pasako zela esan nahi zuen, eta ez zigutenez egin, aurrera jarraitu genuen. Baina, bat-batean, Kale Nagusian, ikusi nuen desfile erdia ez zegoela, eta jende asko negarrez zegoela. Tristea izan zen, eta ikasi nuen ez nuela pertsona guztietaz fidatu behar.
ARBELAITZ: Hori da. 2012an izan ziren arazoak Kale Nagusian, justu urte hartan nire ahizpa kantinera atera zen, eta oso urduri ginen. Hori izan zen zure [Larruskainez ari da] lehen urtea kapitain bezala. Istiluak hasi ziren tokitik gertu ginen, eta pentsatzen nuena zen ahizpa abaniko batekin zegoela, eta abanikoarekin bakarrik babestu behar bazuen, lan zaila zuela. Orduan, bai, tristea izan zen, baina nik gero oroitzapen onak ditut. Beti espero duzu irainak egongo direla, gauza askotarako prest zaude.
Nolakoa izan da aurtengoa?
LARRUSKAIN: Aurten danborrarekin atera naiz, eta asko disfrutatu dut. Arratsaldean mina nuen, eta hala ere desfile osoa egin nuen. Hau geldiezina da, eta horrela jarraituko du.
ARBELAITZ: Beti txilibituarekin atera naiz, baina aurten zaila neukan. Hanka hautsi nuen, eta ez nekien oso ongi zer egin. Goizean trajea jantzi nuen, baina gurpildun aulkian nengoen, eta nire lagunek esan zidaten nahi banu haiek eramango nindutela, aulkia bultzako zutela, eta horrela parte hartuko nuela. Azkenean, bukaeran, hartu eta eraman ninduten. Gero, arratsaldean, animatu nintzen eta bidea ia osorik egin nuen. Kale Nagusia gurpildun aulkian ezin nuen igo, beraz, horraino egin nuen. Erdizka bezala gelditu zen, baina, jende askok begiratzen ninduen, eta ez dakit, agian gurpildun aulkian atera den lehenengoa izan naiz.
LARRUSKAIN: Uste dut zure aurretik ez zela inor gurpildun aulkian atera. Niretzat bereziki polita izan zen ikustea gurpildun aulkian egonda ere atera zinela. Hori da nahi duguna, denok ateratzea, inklusibitatea.
Aldaketak ematen ari dira, eta hori eta egindako lana ospatzeko egingo duzue bihar Loratzen.
LARRUSKAIN: Ez dakit ospatu den hitza. Noski ospatu behar dugula loratzen ari garela, eta egindako borroka, baina oraindik lana dago egiteko. Gainera, bereziki aurten gazteek hartu dute antolakuntza lana, eta pozik gaude 25 urte izan direlako, eta gainera gazteek ere lan egiten dutelako proiektu honetan.
ARBELAITZ: Bai, maiatza bukaeran, ekaina hasieran hasi ginen honen inguruan hitz egiten, eta bazegoen ibilaldia, bazkaria, ekitaldia eta kontzertuak egiteko estruktura osatuta. Horrekin hasi ginen lanean, eta orain azken ukitu batzuekin gabiltza. Goizean egingo den ibilaldia, Jaizkibelen historia kontatuko duena, beteta dago jadanik, izen emateko epea ireki eta gutxira bete baitzen. Beraz, pozik gaude, 25 urteko lana ospatuko dugu, baina ahaztu gabe oraindik badugula lana aurretik.
LARRUSKAIN: Denbora asko daramat esaten helburua gertu dagoela. Hasieran, 60 pertsona inguru ginen eta orain 1.000 gara. Beraz, zerbait lortu da, ezta? Ausartu gara pausoa ematera eta horrez gain, kanpoan izugarrizko olatua dago. Herriaren gehiengoak onartu du emakumearen parte hartzea, beraz, 1.000 baino gehiago gara.
ARBELAITZ: Gainera, uste dut ospakizun bat izateaz gain, badela eskertza bat: eskertzea bidea ireki zigutenei, eskertzea parte izan direnei eta pausua eman dutenei, eman nahi dutenei eta haien pentsamoldeak aldatzen ari diren guztiei. Nik uste dut gehienbat gazteek zerbait bueltan emateko asmoz egiten dugula hau.
Geroz eta gazte gehiagok hartzen dute parte konpainian, ezta?
LARRUSKAIN: Gure konpainia gaztea da, geroz eta gazteagoek hartzen dute parte. Konpainiak duena da familiako konpainia dela: ateratzen dira bikoteak, gurasoak eta seme-alabak, eta horrek asko egiten du. Aurten batez ere neska gazte berriak sumatu ditut. Azken urteetan kanpoan agurtzen ikusten genituen, eta aurten parte hartu dute.
ARBELAITZ: Sumatu dut probatzen duena gelditzen dela. Hobeto pasatzen duzula parte hartzen, eta parte hartu behar dela. Gainera, gazteak aurrera begira daude, oraindik gelditzen den lan hori egin nahi dute, eta borrokatzen jarraitzeko indarrak dituzte.
Hilabete pasa da alkateari elkarrizketa mahai bat jartzeko eskaera egin zeniotela, irailaren 8an egin zenuten eskaera zehazki. Aurrera atera al da?
LARRUSKAIN: Saiatu asmatzen: zer uste duzu gertatu dela? Inork ez dio eskaerari erantzun. Iaz ere 22. konpainia izateko eskaerari entzungor egin zioten… Guk argi dugu 22. konpainia garela, eta jarraitzen dugu pausuak ematen, baina tira, iritsiko da, edo behintzat iristea espero dugu.
Guztion Alardea mugimendua sortu zuten. Horren zein iritzi duzue?
LARRUSKAIN: Guztion Alardea tradizionaletik sortu da, eta gurekin ez du zerikusirik. Emakumeen parte hartzea bilatzen dugula biek dugu komunean. Duela gutxi bilera batzuk egin genituen, ideiak partekatu genituen, eta ongi etorriak dira azkenean emakumeen parte hartzea bilatzen dutelako, ezta?
ARBELAITZ: Niri ondo iruditzen zait bakoitzak bere erritmoa duelako, eta batzuek denbora gehiago behar izan dutelako egoeraz konturatzeko. Hala ere, nik samin asko dut gai honekiko. Orain badirudi formula perfektua aurkitu dutela, baina hori da Jaizkibelek duela ia 30 urtetatik eskatu duena.
LARRUSKAIN: Bai, nik uste aitortza bat falta izan dela. Haiek hor daude Jaizkibeli esker, eta haiei iruditzen zaie dena oso poliki doala, eta guk begira zenbat denbora daramagun. Ez dut zalantzan jartzen lan asko egiten ari direla, baina gure gazteek izugarrizko ausardia izan dute azken urteetan eta hori nabarmentzekoa da.
Aipatu duzue lana dagoela egiteko oraindik, horren adibide izan daiteke pasa den astean Basaurin gertaturikoa?
LARRUSKAIN: Niri Jaizkibelek gauza asko erakutsi dizkit. Gu ez gara arazoa dugun herri bakarra, baina guk arazoa plazaratu dugu. Horrelako egoerak daude leku guztietan, eta guk egindako borrokak nire ustez lagundu du, gizarteak ikusi du ezin direla horrelakoak onartu. Oraindik gizartea matxista da, tradizioak horrela esaten duelako egiten dira gauza asko, eta ez da horrela izan behar. Gurean hasieratik moztu bazen egoera, jadanik normala izango litzateke emakumeen presentzia alardean.
ARBELAITZ: Esango nuke gazteen artean borrokatzeko gogo hori badagoela, eta horrelako kasuek haserrea sortzen dutela. Izaskunekin ados nago, alardearen gatazkak Euskal Herrian eragin bat izan du horrelako egoerak hobetzeko. Gure herriko tradizio hori izan da egin behar ez denaren eredua. Niri behin etorri zitzaidan bat esanez Euskal Herriko lotsa ginela. Lotsa? Hondarribian 1994ean hasi zen gatazka hau eta beste herri batzuetan 2020an. Beraz, agian, lotsa gara, baina, lehenengotarikoak emakumearen papera herriko jaietan eskatzen. Soka-tiraren kasuan, adibidez, mutila gonarekin atera daiteke, baina emakumea galtzekin ez… Baina beno, hori betikoa da.
LARRUSKAIN: Betikoa da, baina ez da betirako izango.
