[Elkarrizketa] "Elkarbizitza sintoma bat da, dugun arazoa da larria dena"
2018ko irailaren 8ko gertakariek Eusko Legebiltzarraren aho bateko kondena eragin eta gero, txosten bat sortzeko eskaria jaso zuen Emakundek. Alardeen gatazken ikuspegia zabaltzea da xedea.
Lidia Montesinosekin eta Begoña Petxarromanekin batera aurrera eraman du Bullenek esku artean duen azterlana. 
Euskal Autonomia Erkidegoko herrietako jaietan emakumeen parte hartzea sustatzeko estrategiak izenpeko azterlanean parte hartu duzu. Zeintzuk lirateke egin beharreko urratsak emakumeen parte hartzea bermatzeko?
Hurrengo urratsa da hasitako lana jarraitzea. Txosten honetan egiaztatu dugunez, emakumeek, bereziki feministek, politika feminista egin izan dute aspalditik herrietako jaietan, eta jai eremu eta ekintza asko eraldatzea lortu dute. Baina oraindik lan asko egiteko dago eta zentzu horretan, ikerlanean ikusten den bezala, modu asko eta ezberdinak daude egoeraren arabera. Bi atal daudela uste dut, batetik instituzioen inplikazioa eta bestetik, herritarren jarrera. Instituzioen inplikazioa lehenengo gauzetako bat da. Kapitulu oso bat dago inplikazio horri buruz, eta Jaurlaritzatik udal gobernura arteko maila guztiak daude. Bestetik, herritarren sormen gaitasuna sustatu behar dute botere publikoek, herritarrak gai baitira beren herrietako jaiak eraberritzeko eta eguneratzeko.
Horrez gain, gaur egun ondare materiala eta immateriala edo kulturala babesteko kezka dago. Horretarako dagoen marko juridikoa kontuan izan behar da, bertan baitaude ondare kulturala babesteko legeak, baina jakina, babesten baduzu legalki jai bat edo erritu bat, baina ez baduzu genero perspektiba kontuan hartzen, gerta daiteke babestuko duzula berdintasuna babesten ez duen zerbait, eta diskriminazioa egonkortuko duzu horrela.
Modu naturalean eman daiteke emakumeen parte hartzerako aldaketa?
Jenny Pearce aditua ikerketarako elkarrizketatu genuen, eta berak organiko terminoa erabiltzen du, ez naturala. Aldaketak egoera hobe batean modu organikoan gertatzen dira: jendeak gauzak proposatu, eztabaidatu, onartu eta negoziatzen ditu. Herritarrak bultzatzen joaten dira gizartea aldatzen doan heinean. Horrelako aldaketak baditugu ikerlanean, adibidez, marijesiak Gernikan [Bizkaia]. Hasieran, aldaketa proposatzen denean, agian erresistentzia pixka bat dago, baina aurrerantz egiten du. Eta pixkanaka, emakumeak taldean abestetik solista izatera pasatzen dira, eta protagonista ere bihurtzen dira. Donostiako danborradan bezala, hasieran erresistentziak egongo dira. Emakumeek aurrera egiten dute, udala emakumeen alde posizionatzen da, eta nahiz eta erresistentzia bat egon, dagoeneko aldaketa organikoa ematen ari da, herritar gehienak eta udala elkarrekin ari direlako.
2018ko irailaren 8ko Kale Nagusiko irudiek oihartzun handia izan zuten.
Hainbatean aipatzen da Hondarribiko eta Irungo alardeen kasua, hain justu, kudeaketa desegoki baten adibide gisa. Zer gertatu da?
Ez dela kudeatu. Hasieratik Irungo eta Hondarribiko udalak emakumeen alde posizionatu izan balira, Konstituzioak esaten duena betetzeko eta edonork parte hartzea duela bermatzeko, ezberdina izango zen. Ez zuten egin hasieran, eta urteak izan dira horri buelta emateko, esaterako, Berdintasun Legea onartu zenean. Erretzearen aurkako legea bezala, protesta batzuk egon ziren, baina onartu zen. Zergatik ez alardearekin? Emakumeen parte hartzearekin? Marko juridiko batean adostutako lege baten aplikazioa da.
Irungo eta Hondarribiko kasuetan emakumeen parte hartzea alardean ez da instituzioetatik kudeatu, eta ez da koordinaziorik eman Legebiltzarretik gainontzeko instituzioetara. Saiakera batzuk egon dira Emakundetik, baina ezerezean geratu dira. Ez dakit instituzioen arteko elkarlanik egon den.
Emakundek eta Arartekoak Irungo Alarde Parekidea eta Jaizkibel konpainia babestu dituzte, baina aldiz, tokiko instituzioetan, PSE-EEk eta EAJk bizkarra eman diete. Tokiko gobernuen babesik gabe gatazka gaindi daiteke?
Zaila ikusten dut hainbat gauza udal mailan erabaki behar direlako, espazio publikoaren erabilera dagoelako tartean, hala nola, ordutegiak, kaleak, segurtasuna… Aurrekontuaren zati handi bat gastatzen da jaietan, eta zentzu horretan, adibidez, Eudel oso lan txukuna egiten ari da uneotan. Txostena aurkeztuko dugu Eudelen hil honetan, berdintasun teknikariekin batera, eta honetan kultur teknikariek ere badute zer esan.
Dena den, alderdien babesik gabe zaila da aldaketa. Baina iaz, Irunen, lehen aldiz igo ziren zinegotzi guztiak San Martzialera eta hori oso garrantzitsua izan zen, udalaren figura nolabait berreskuratzeko. Elkarrekin-Podemos eta EH Bilduren udal taldeak normalean behean geratzen dira alarde parekideari harrera egiteko. Aurten denak San Martzialera joan dira, San Martzialgo arropekin, eta nik ulertzen dut udalbatzari esku hartzeko eskatzen ari zaiola, dena pribatizaziora pasa zelako. Hala ere, kontuan izan behar da pribatizaziora jo zuten arren, espazio publikoaren erabilera hor dagoela, polizia eta kale garbiketa bezala. Begira, Donostiako danborradan ez badago emakumerik taldean ez dute diru laguntzarik jasotzen. Nahiko sinbolikoa da diru laguntza hori, eta hamasei emakume egon behar dute mistoa izateko, sikiera ez da igualitarioa izan behar. Horrelako keinuak izan beharko dira tentsioa pixka bat murrizteko.
Irungo eta Hondarribiko udal gobernuek bizikidetza arazo bat argudiatzen dute, eta ez sexismoa. Lagungarriak dira halako adierazpenak?
Ez. Elkarbizitza sintoma bat da, dugun arazoa da larria dena. Problema oso txertatuta dago gure genero sistemetan, agian ez da lagungarria matxismoa esatea denik, matxismo hitzak beldurra ematen duelako. Baina ulertu behar dugu gure gizartearen genero sistema horrelakoa dela, androzentrikoa, eta emakume mota bat eta gizon mota bat sortzeko funtzionatzen du, gizarte binario heteronormatibo bat sortzeko. Baina ulertu behar dugu, eta horregatik da hain zaila aldatzen, naturalizatzen den zerbait dela. Ez da naturala, baina naturala izango balitz bezala bizi dugu. Gizonak horrela dira eta indarkeria agian ere naturalizatu egiten da. Edozein lekutan txikitatik ikasten dugu emakume edo gizon izateko eredu hauek jarraitu behar direla. Legea horrela egina dago, instituzionalizatuta dago, familiaren ereduak nuklearra izaten jarraitzen du. Hori dena ulertzeko, ulertu behar dugu jaiak eta tradizioa genero sistema horren emaitza direla. Horregatik da hain zaila aldatzen; faktore asko dira. Ez da nahikoa esatea bizikidetza edo matxismoa dela, ulertu behar da zein parte betetzen duen tradizio honek gizartean.
Hainbat estrategia kontuan hartuta ez dela beharrezkoa «zerotik hastea» uste du Bullenek.
Ikerketan bildu dituzuen ereduei erreparatuta, hainbatetan errepikatzen dira gako moduan sentsibilizazio feminista gizon eta emakumeen artean. Irunen eta Hondarribian etxeko lanak egin gabe daude?
Sentsibilizazioa hemen ez da egin tabua izan delako, bi hamarkada eta erdian sikiera ez da eskolan jorratu. Nire buruari egiten diodan galdera da: zergatik banatzen dugu jaien espazioa eta eguneroko espazioa generoaren banaketan pentsatzen dugunean? Eskoletan eta beste leku batzuetan galdetzen hasi nintzenean esaten zidaten: ‘Maggie nik zurekin hitz egingo nuke generoaz, berdintasunaz, baina ez alardeaz’. Horregatik uste dut ez daudela etxeko lanak eginak, espazioak banatu ditugulako. Hemen pareta bat edo burbuila bat dago. Espazio sinbolikoa burbuila batean irudikatzen dugu, espiritualitatea, emozioak, tradizioak, ohiturak… sinesmenekin lotzen direlako. Eta hor daude, ukiezina den burbuila batean. Eremu sinbolikoa denez, ezin gara bertan sartu, ezta eskoletan ere, sinesmenekin sartzen garelako.
Erlijioarekin konpara genezake?
Bai, nik uste dut hori dela espiritualitate, emozioak eta sinboloen garrantzia. Sinbolikoa da, ez? Eta badirudi sinbolikoa izateak garrantzia kentzen diola, eta hain justu, kontrakoa da, sinbolikoak garrantzia du eta esanahia kondentsatu edo pilatu egiten duela esaten dugu.
Gero bizipenekin lotutako beste arlo bat dago, txikitatik ikasitakoa. Maite dugun senide batekin, amona edo aitonarekin joaten gara; nahasten da musika, koloreak eta esperientzia, eta gure bizitzaren oroimenetan sartzen da. Ez da sinesten dut edo ez dut sinesten, da esperientzia edo bizipen hori gure emozioekin lotuta dagoela erabat. Hau ez da legea aplikatzea bai ala ez, baizik eta bizipenekin sartu eta oroitzapenak aldatzen ari zarela. Eta hor atzean ere genero sistema dago. Ez baduzu feminismoarekin esperientziarik, horrela ulertuko duzu mundua, txuri-beltz. Feminismoa deskubritzen duzunean mundua ulertzeko beste forma bat deskubritzen duzu, baina horrela da, mundua ulertzeko modu bat da, nahi duzu mundua horrela sortzea. Hau ikustea kostatzen da, batez ere, tradizioz margotuta eta kolorez jantzita. Harago doa.
Txostenari erreparatuta, zein izango litzateke Irunen eta Hondarribian aurrerapausoak emateko bide orria?
Nik uste dut txostenean ideia asko daudela. Alde batetik daude parte hartzen dutenak antolaketan edo erabakiak hartzen dituztenak udaletan. Goazen ikustera ikerketan dauden ereduak, nolabait esateko, horiek kopiatzeko. Izan ere, gauza asko sortzen ari dira, baina agian ez dugu zerotik hasi behar. Tolosako kasua eredugarria da eta gida bat egin dute, hori aztertu eta agian halako zerbait egin daiteke. Figura berriak sortzeko proposamena ere agertzen da binarismoarekin bukatzeko.
Alde onari erreparatzen badiogu, Irun eta Hondarribiko gatazkak Euskal Herrian eta estatuan erreferente bihurtu dira, egin behar ez denaren erreferente, hain zuzen. Perbertsoa badirudi ere, hemengo gatazkak katalizadore bihurtu dira, beste herrietako prozesuak azkartu ditu ez dutelako hemen gertatutakoa haien herrietan gertatzea nahi.
Legearen aplikazioa hor egon arren, beti hobe izango zen herritarrok parte hartzea kontsentsua lortzeko, nahiz eta horretarako ere jendeak prest egon behar duen. Hondarribian urtebete darama Jaizkibelek elkarrizketa eskatzen, azken 25 urteetan eskatu duen bezala, baina berriro ez dituzte hilabete hauek hausnarketa egiteko baliatu.
Horretarako borondatea ikusten duzu?
Hondarribian eta Irunen ez dut ikusi.
Guztion Alardea taldearen aurkezpena Kultur Etxean.
Guztion Alardea bezalako ininiziatibak aurrera urratsak dira?
Bai, hori da. Elkarrizketa sortzen badu positiboa da. Agian ez guztion gustukoa, baina proposamen batekin agertzen dira eta konponbidea aurkitzeko nahiarekin. Baina sortu behar dira baldintzak jendea esertzeko eta elkarrekin hitz egiteko. Oso argi ikusten dut instituzioen papera, baina elkar ulertzeko beharra ere dago. Nik ulertzen dut zergatik maitatzen ditugun gure tradizioak, zergatik kostatzen zaigun gure genero sistema hori aldatzea, eta hasieratik ez naiz ikusteko gai izan nola konpondu gatazka elkarrizketarik gabe.
Bukaeran esaten dugun bezala elkarrizketarako espazioak egon behar dira, ez soilik sentsibilizazioa. Ez bakarrik neurriak, elkarrizketa baizik. Txostenean ikusten dugu esperientzia pila bat daudela non egiten dituzten prozesu parte hartzaile oso indartsuak. Horrelako erremintak erabili ahal direla uste dut. Hemengo alkateek horrelako zerbait proposatuko balute baliagarria izango litzateke.
Jenny Pearce bitartekariak hor jarraitzen du, eta hor dago instituzioen arteko mahaia ere, baina geldirik dago. Horrelako bideak erabili behar direla uste dut. Negoziazio mahaia sortu behar da eta ez bakarrik hori, prozesu parte hartzaile bat ere garatu behar dela. Txostenean agertzen da Antzuola, eredugarria izan dela. Mairuaren Alardea nahi zuten kendu, modaz pasata zegoelako. Ez zen duina nola agertzen zen mairuaren figura; arrazista zen, eta esan zuten: ‘Zer ari gara egiten?’ Hausnarketa prozesua egin zuten, azterketa eta prozesu parte hartzailea abiatu, eta jaia aldatu zuten, tradizioa modu batera mantenduz. Agian herritar guztiak ez zeuden ados, baina aztertzeko, hausnartzeko, pentsatzeko modu bat zegoen. Bi urtez egon dira eta aldatu dute.
Elkarrizketa mahaiak ez du funtzionatu, agian prozesu parte hartzaile bat da modua edo Guztion Alardearen dinamika hartuz eta zabalduz. Ez dakidana da udalak serio hartu duen Guztion Alardearen proposamena, Jaizkibelen elkarrizketarako eskaria serio hartzen ez duen moduan. Espazio bat sortu behar da non alde guztiek ahalko duten euren nahia azaldu, eta argi esan zer lortu nahi duten.
Irungo kasuari erreparatuta, zeinetan bi alarde egotea normalizatu egin den, posiblea da atzera egitea eta alarde bakarra sortzea?
Hor beste apustu bat zegoen, bestela denboran aurrera jarraitzea zen, eskaera bera eginez, Hondarribian bezala. Momentu batean bidera ezina ikusi eta horrela egitea erabaki zuten. Ez da aproposena, baina modu bat da jendeak ikusteko normala dela emakume eta gizonek elkarrekin ateratzea. Ez da normala bi alarde izatea, eta nik uste dut saldu nahi dela elkarbizitzaren irudi okerra, baina aldi berean ematen du espazio bat non denek parte hartzen duten. Atzera joateko aukera? Ez dugu joan nahi ere. Ez dut uste modu organiko batean bukatuko denik ezta ere. Behar da udalaren inplikazioa eta udala liderra izan beharko lukeela uste dut. Agian gure ideala izango zen gizarte horizontal batean bizitzea, hierarkiarik gabe, liderrak nahiz eta karguak ez izan, nolabait pertsona karismatiko batzuk egotea esateko: ‘Akabo! Ez dugu gehiago egingo!’. Marko legala behar da, instituzioek ezin dute bizkarra ematen jarraitu.
Nik itxaropena gazteengan eta feministongan daukat. Ikusten dudalako ideia asko talde feministen eta feminista gazteen aldetik. Ideia asko dauzkate eta gauzak egitea lortzen ari dira. Energia daukate, baita sormen puntu bat ere gauza berriak egiteko eta energiaz borrokatzeko. Gazteek eta feminsitek zerbait lortuko dute.
