Nagore Arbelaitz oftalmologo hondarribiarrak Saharara bidaiatu zuen urtarrilean Munduko Begiak GKErekin. Bi astean 150 errefuxiaturi bista itzuli zieten.
Espezializazioa egiten ari zela erabaki zuen boluntario bezala ere aritu nahi zuela
Medikuntza karrera Euskal Herriko Unibertsitatean egin nuen, eta espezializazioa Donostia ospitalean. Lau urte dira espezializazioa eta iazko maiatzean bukatu nuen, eta geroztik Mendaroko ospitalean nago lanean, oftalmologo bezala.
Noiz hasi zinen Munduko Begiak GKErekin kolaboratzen?
Donostian lanean nengoenean hango lankide batzuek tarteka egin izan zuten boluntario lanen bat eta esana nien, zer edo zer ateratzen bazen, esateko, interesatua nengoela. Kasu honetan, Andres Müller oftalmologoak esan zidan Sahararako norbait behar zela. Hasiera batean aurreko urteko urrian ateratzea zen asmoa, baina uholde larri batzuengatik atzeratu zen. Urtarrilean joan ginen Tindufeko kanpamenduetara.
Zenbateko taldea joan zineten?
Zortzi pertsona joan ginen, hiru oftalmologo, kasualitatez Euskal Herrikoak denak —Müller donostiarra, Rebeca Atienza bilbotarra eta Arbelaitz—, hiru erizain, tekniko bat hango aparailuak konpontzeko, eta logistika lanetarako mutil saharar bat, itzulpen lanak eta abar egiten zituena. Printzipioz anestesista bat ere etortzekoa zen, baina ez genuen lortu.
Nola dago segurtasunaren kontua?
Joan nahi duena joaten da, baina segurtasuna asko aldatu da 2011n boluntarioak bahitu zituztenetik —Al Qaedari lotutako talde batek
hiru boluntario bahitu eta hamar hilabeteren ondoren askatu zituen—. Aljeriako gobernuak neurri batzuk ezarri ditu, oso handiak. Gu, adibidez, Rabunin [Saharako zentro administratiboa] ginen lanean ospitalean, eta Rabuniko protokoloan [boluntarioen eremua] lo egiten genuen, ospitaletik 200 metrora. Bada 200 metro horiek egiteko, gauez egin behar bagenituen, eskoltarekin egin behar ziren. Protokoloa goikaldean alanbreko hesi bat duen harresi batek inguratzen du, 24 orduko zaintza armatua du, eta handik ezin duzu atera, ezin duzu basamortutik buelta bat eman; ez dugu denbora gehiegirik ere, baina askatasun pixka bat behintzat… Niretzat gehiegizkoa da, baina gertatu zena eta gero boluntarioak seguru egotea bermatu nahi dute. Berriro halakorik gertatuz gero jendeak esango luke, ‘etxean gelditzen naiz’. Baina, bai, gogorra egin zait.
Ba al duzue zuen lanerako azpiegitura egokirik Tindufen?
Tindufeko kanpalekuetan bi ospitale daude, ospitale nazionala, Rabunin, eta Bol-la ospitale militarra. Beste urte batzuetan Bol-lara joan izan dira, baina gu Rabunin egon gara. Bi ebakuntza gela dituzte han, baina bat libre utzi behar zen larrialdietarako, eta bestearekin moldatu behar ginen. Bertan prestatu genituen bi mikroskopioak eta bi esku-oheak, bi pertsona batera operatu ahal izateko, eta hirugarren oftalmologoak kontsulta lanak egiten zituen.
Arbelaitz bi ume sahararrekin, Smara wilayan
Txandaka aritzen ginen, baina hori zen funtzionamendua, bi oftalmologo ebakuntzak egiten eta bestea wilaya [kanpamenduko zonalde bakoitza] desberdinetan kontsultak egiten. Kontsulten helburu garrantzitsuena zen aurkitzea hurrengo egunean operatuko genituen pazienteak. Bestelako pazienteak tratatzea ere.
Kontsulta egun batean eta ebakuntza hurrengoan? Ez da hemengo erritmoa…
Erokeria da. Wilayetara iristen zara eta igual dituzu han 60 pertsona zain, egun osoan kontsultatik pasatu behar direnak lehen ordurako han daude. Eta gauza da denek daukatela arazo larri bat, ez da inor joaten tontakeria bategatik, edo oso gutxi ikusten dute, edo patologia larria dute.
Egunero hogei ebakuntza egin behar genituen, eta bezperan osatu behar zen zerrenda, kontsulta pasatzerakoan. Lehen egunean nik kontsulta egin nuenean, segituan iritsi nintzen hogeira, berehala osatu nuen zerrenda. Hori ere ikasi behar duzu, zeinek behar duen gehien, denek behar dute, baina horien artean aukeratu behar duzu. Lehentasuna ematen genien, noski, bi begietako kataratei, eta gazteei, baita emakumeei ere, ikusi delako emakumeak beranduago iristen direla mediku asistentziara.
«Erabakiak hartzean hotza izan behar zara, bideragarriak diren begiak aukeratu»
Munduko Begiak erakundearen helburua da munduko itsutasunarekin bukatzea. Saharan itsu legal pila bat daude oraindik, bi begiak kaltetuta dituztenak eta begi onarekin ehuneko hamar baino gutxiago ikusten dutenak. Hainbeste urtetan egindako lanen ondorioz, aurten eduki dugu aukera bigarren begi batzuk ere operatzeko, itsu gutxiago geratzen direlako. Helburua, beraz, bi begietako itsuekin bukatzea, eta ahal bada, gazteekin bereziki, bigarren begiak ere operatzea.
Beste herrialde pobreetan dituzten arazo berak al dituzte Saharan?
Katarata hain goiz edukitzeko arrazoia eguzkia da. Eguzkiarekin, gainera, ez dituzte kataratak bakarrik garatzen, baita korneako arazoak ere, opakutasunak. Arazo larriena kornean bada ezin dugu ezer ere egin, katarata bada bai, opera dezakegu. Glaukoma ere asko ikusten da, baina hango medioekin ezer gutxi egin daiteke glaukoma sendatzeko, ez dagoelako jarraipena egin dezakeen oftalmologorik. Orduan, ikusten baduzu paziente bat katarata batekin, baina begiko tentsio oso altua duena, ezin diozu ebakuntza eskaini, badakizulako ez askora itsu geratuko dela beste arrazoi horregatik. Oso hotza izan behar zara erabakiak hartzeko garaian, eta aukeratu bideragarriak diren begiak, onura aterako dutenak.
Bi aste egon zineten. Zenbat ebakuntza egin zenituzten?
150 inguru, batez ere kataratak. Eta 500 eta 600 kontsulta artean. Kataratak operatzea erraza da, baina hango baldintzak ez dira idealak. Materiala, hemen zaharkitua geratu den eta bidali dena da, mikroskopio zahar bat, fakoemulsifikadore zahar bat… Ahal denarekin egiten da, ez dira medio perfektuak, baina egin daiteke.
Arbelaiz, Tindufen, kontsulta batean
Zortea dugu. Horregatik gustatzen zait hainbeste nire espezialitatea, segituan ikusten delako emaitza. Ez dakit, endokrinologo bat hilabete egoten da han eta ez du hainbesteko emaitza ikusten. Gu, aldiz, egun batean kontsulta, hurrengoan ebakuntza eta hirugarrenean pazienteak ikusten du; oraindik zerbait hobetuko du bista, baina hiru egunetan, ez ikustetik ikustera pasatzen da. Guretzat oso atsegina da, eta pazientearentzat zer esanik ez.
Nola hartzen dute zuen lana? Nola hartzen zaituzte zuek?
Jendea oso eskertua da [aurpegia aldatu zaio]. Ez dute ezer, baina han agertzen dira hurrengo egunean ur botila batekin, edo esne litro batekin. Ezer eduki gabe… Begira, honek harritu ninduen, kontsultan norbaiti esaten bazenion berari ezin zitzaiola ezer egin, eskua ematen zizun eta eskerrak eman. Beharbada inork ez dio pertsona horri aurretik ezer esan, eta nahiz eta esan bere gaitzak ez duela erremediorik, ezin dela sendatu, eskertzen zizun, zer zeukan jakiteagatik pozik eta eskertuta zegoen. Horrekin flipatu nuen.
«Gure espezialitatean zortea dugu, segituan ikusten delako lanaren emaitza»
Pertsonentzat ez ezik, komunitatearentzako mesede handia da egiten duzuena.
Bai, horrela da. Pentsa, hemen itsua izatea zaila bada, han are gehiago. Han ez dago ezer egokitua, ez dago ezer, basamortu erdian bizi dira, jaimetan. Han itsu izatea etxean egotea da, ezin atera.
Bi saharar, betaurrekoekin
Bai, baina ari da aldatzen. Niretzat lehen urtea izan da, eta harritzen dit oraindik hainbeste itsu egotea han. Baina hamar urtez joan direnek kontatzen dute ‘orain kontsultara ja etortzen dira begi bat operatuta dutenak’, aldaketa handia nabaritu dute. Uste dut 90.000 biztanle daudela Tindufen —Nazio Batuen zentsoaren arabera—eta hamabost egunean ia 600 kontsulta egin ditugu. Sei hilero hainbeste kontsulta, hori nabaritu behar da.
Ebakuntzez gain, ba al da beste modurik sahararren begietako osasuna hobetzeko? Formazioa, ohitura aldaketak…
Gizon gehiago dira itsu geratzen direnak, kalean gehiago egoten direlako eta eguzkiak gehiago ematen dielako. Baina emakume batzuekin bada beste arazo bat, eta da kortisona hartzen dutela, gizentzeko, arropak betetzeko, hori polita omen delako beraientzako. Medikazio honekin kataratak lehenago garatzen dira, askoz ere gazteago. Inork ez dizu onartzen hala denik, baina mundu guztiak daki egiten dela.
Bestela, betaurrekoak zabaltzen ari al dira?
Tailerrak badaude, Munduko Begiak-ek filtro handiko betaurrekoak eskaintzen ditu, eguzkia hain indartsua izanda. Baina denei iristea zaila da. Saharan lortu da wilaya gehienetan betaurreko tailerrak egotea; guk kataratak operatzen ditugu, baina jende horrek gerora betaurrekoak behar ditu, eta umeek betaurrekoak behar dituzte. Tailerretan tekniko batzuk daude eta graduazioak burutzen dituzte.
«Oftalmologorik ez, baina optikoak badira, Kuban formatu direnak»
Teknikoak bai, baina, zuek joan behar baduzue, horrek esan nahi du han ez dagoela zuen lana egin dezakeenik.
Han ez dago oftalmologorik, ez, ez daude. Optikoak badira, batez ere Kuban formatu direnak eta itzuli egin direnak. Horiekin egiten dugu lan, gu joaten garenerako beraiek egin dute pazienteen lehenengo filtroa, ikusmenaren arabera. Adibidez, %40tik behera ikusten dutenak dira gure kontsultetara etorriko direnak, banaketa hori egiten dute. Filtroa ondo egiten badute, lan erdia egina dago, eta kontuan izan behar da hamabost egunerako goazela bakarrik.
Urtarrilean izan zinen lehen aldiz Saharan. Eta bistan da hara itzuli nahi duzula.
Bai. Urrian itzuli nahi dut. Urtarrilean hiru oftalmologoak batera itzuli ginen handik, eta ideala litzateke bat geratzea beste astebetez, jarraipena egiteko, guk ere jakiteko nola ari garen gauzak egiten. Baina joaten zarenean nahi duzuna da ahalik eta gehiena operatu, lehenetsi zer den garrantzitsuena, kirurgiak edo errebisioak. Urrian ez dakit zenbaterako joango garen, baina nik itzuli nahi dut.
Hamabost egunetan ia 600 kontsulta pasa eta 150 ebakuntza egin zituzten
«Sahararrak oso saharar dira, kanpora joaten direnak beti itzultzen dira hara»
Joan den astean 40 urte bete ziren Saharako Errepublika Arabiar Demokratikoa (RASD) aldarrikatu zutenetik. Nola ikusi duzu hango jendea?
Nekatuta daude, sentimendua hori da, nekatuta daudela. Otsailaren 27a beraientzat data oso-oso garrantzitsu bat da, baina hasiera batean egoera hau behin-behinekoa izan behar zen, jaimak muntatu denbora gutxi baterako, eta ikusi dute 40 urte eta gero berdin jarraitzen dutela. Ilusioa galduta daude zentzu horretan, baina sahararrak oso saharar dira, kanpora joaten direnak, eta nazionalitate bikoitza lortzen dutenak, beti bueltatzen dira hara. Nik uste borrokan jarraituko dutela nahi dutena lortu arte, ez dute etsiko.
Europari zer eskatzen diote?
Errekonozitzea estatu bezala. Uste dut oraindik ez dagoela Sahara errekonozitu duen Europako herrialderik. Oso zaila egiten zait ulertzea 40 urte eta gero nola dauden. Sinestezina da.
