Oiartzungo historiaren parte izateaz gain, Euskal Herrikoaren parte ere bada Beloaga. Erdi Aroko, II. Karlistadako eta 36ko gerrako lekuko zuzena izan zen, “lekuko isila, baina ez mutua”.
Lau pareta baino askoz gehiago da. Eraikin zaharra da, herriko zaharrenetakoa, eta herriaren kontrako erasoak pairatu dituena. Izan ginenaren eta garenaren erakusle, eta ukatu gaituztenei frogatzen diena herri bat ginela eta garela». Hitz horiekin definitu zuen Beloaga gaztelua Asier Legorburu Kultura zinegotziak, gazteluan bertan oroigarri bat jarri aurretik.
Oiartzun Konkistaren Astea egin zuten orduan, iazko maiatzean, hain justu. Eta asteari ginga jartzeko Beloaga gazteluan oroigarri bat jarri zuten.
Iazko maiatzean jarri zuten oroigarria Beloagan
Normalean bezala, ginga jarri aurretik pastela egin beharra dago, bere osagai guztiekin eta osagai horiek biltzeko herriko lagun talde bat hasi zen, Txema Gaztelumendi, Joxe Etxezurieta eta Joxemari Iturrioz, beste hainbaten artean. 2010ean garbitzen hasi ziren ingurua. Jakin bazekiten Beloaga gaztelu nafarra izan zela eta iaz Nafarroaren konkistaren 500. urteurrena zela medio, Nafarroako bandera bertan jarri behar zutela pentsatu zuten.
Horrez gain, dokumentazioa biltzen ibili ziren, baita harrituta geratu ere. Gazteluak aipamen historikoak zituela ohartu ziren. Ez ziren, ordea, Beloagaren aztarnaren atzetik zebiltzan bakarrak eta hori ikusirik hainbat bilera egin zituzten Aranzadirekin, Nabarralderekin eta Oiartzungo Udalarekin.
Bandera gazteluan
Pentsatu eta egin. 2011ko azken egunean, Nafarroako bandera jarri zuen Beloagan eta hurrengo urteko maiatzean oroigarria.
Nafarroako bandera jarri zuten unea
Bien bitartean, garbitzen jarraitu zuten eta Erdi Aroko zenbait aztarna azaltzen hasi zirela eta, Aranzadirekin jarri ziren harremanetan. Auzolanean eta Aranzadiren gidaritzapean indusketa lanak egin zituzten. Uste baino emaitza hobea atera zen: Erdi Aroko aztarnez gain, II. Karlistadakoak, 36ko gerrako geziak, dadoak, zeramikak… topatu zituzten, baita XIII. eta XV. mende arteko hainbat txanpon ere.
Lekuko zuzena
Oiartzungo historiaren parte da noski Beloaga gaztelua, baina ez da horretara soilik mugatzen, Euskal Herriko historiaren lekuko ere badela esan daiteke.
Beloagaren lehen idatzizko aipamena 1200. urtekoa da. Gaztelako Alfontso VIII.ak Gasteiz gosearen bidez hartu eta gero, Durangaldea hartu zuen eta Nafarroari hainbat gaztelu konkistatu zizkion, Beloaga tartean. Hori horrela, gaztelako armadak Beloagara sartu ziren arte behintzat Nafarroako gaztelua izan zen Beloaga, “lur horiek Nafarroarenak ziren eta bere biztanleak nafarrak”, dio egindako
Castillo Beloaga izeneko ikerketa lanean Joxemari Iturriozek.
Ikerketa horren arabera, 1478. urtean oraindik orain Beloaga zutik zirauen. 1512an Albako dukea tropekin Nafarroara sartu zen eta erreinuaz geratzen zena konkistatu zuen. Konkistarekin batera, Cisneros kardinalaren agindua etorri zen: dorre nafarrak eraustea. “Eta ez bazen urtebete lehenago, Errege Katolikoek Irungo Gazteluzar gaztelua eraikitzea agindu zutenean, litekeena da Beloagako dorrea Cisneros kardinalaren aginduengatik erautsia izatea”.
Beste gerretan erabilia
Beloagatik geratzen zena beste gerra batzuetan erabili zuten. XIX. mendean, esaterako, liberalek gotorleku bat eraiki zuten. Azkeneko gerra karlistan gotorlekua karlistek hartu zuten eta gerra bukatu zenean ez eraisteko agindu zuten, aurrerago erabiliko zutela pentsatuz.
36ko gerran ere Beloaga erabili egin zuten, Beorlegui koronela uztailaren 23an Oiartzunen sartu zenean. “Milianoaek aurre egin zioten, baina uztailaren 27an Ortiz de Zarateren laguntza etorri zen eta Aiako Harrira zein Arkalera erretiratu behar izan zuten”. Gerra bukatu zen, baina Oiartzun barrakoiez bete zen. Langileen Batailoiak bidali zituzten hara, esklabo bezala lan egitera: “Oiartzunen hiru batailoi zeuden: bat Arkalen, bestea Babilonian eta bestea Aritxulegin”. Eurek eraiki zuten Jaizkibelgo errepidea eta Erlaitzekoa eta baita Aritxulegiko tunela ere.
Joxemari Iturriozek argi du: “Beloagako gaztelua gure nafar identitatearen lekuko da eta Erdi Aroko gure historiarena. Lekuko isila, baina ez mutua. Hori horrela, kontserbatzen diren hondakinak babesteko esfortzu bat egitea merezi du”.
