"Gure zirku lana osatzen dute beste arte eszenikoek"
Sei urte igaro dira Gonzalez irundarrak eta Arakistain zarauztarrak Berdinki Zirku Garaikidea konpainia sortu zutenetik. Diziplinartekotasunetik ulertzen dute zirkua, eta Leinu obra estreinatu berri dute.
Zirkuola eskolaren sortzaileak dira Berdinki zirku garaikideko kideak.Imanol Saiz Gomez de Segura Gurasotasuna, lana edota bikote harremanak berdintasunetik eta euskaraz lantzen duen Leinu obra estreinatu du Berdinki Zirku Garaikidea konpainiak.
Berdinki Zirku Garaikidea konpainia sortu zenuten orain dela sei urte. Zein izan zen abiapuntua?
Irati Gonzalez: Aurretik beste proiektu batean ari ginen elkarrekin lanean, eta eskarmentua eman zigun horrek. Batez ere oholtzara igotzeko eta jendearen aurrean jartzeko, baina zirku numeroak egiten genituen bakarrik. Ez genuen ezer kontatzen. Orduan, biek beharra edo nahia genuen zerbait kontatzekoa. Gure entrenamenduen bukaeran gai feministei buruz hitz egiten jartzen ginen, hausnartzen jartzen ginen, baina ez genuen ikusten non erakutsi hori guztia. Zirkuaren bitartez iruditeriari heltzea erabaki genuen, eta hori izan zen abiapuntua, zerbait kontatzeko nahia. Karrikan izeneko deialdia egin zuten, kaleko ikuskizunak sortzeko balio duena, eta aurkeztu egin ginen. Finalistak geratu ginen, eta horrekin batera gure konpainia sortu genuen. Mikra gure lehenengo sorkuntzari ekin genion orduan.
Koldo Arakistain: Konpainia honen helburua zirkutik berdintasuna bultzatzea da. Berdintasunaren aldeko gure aletxoa jartzen dugu, zirkutik eta oholtzatik. Zerbait oso diskurtsiboa egin beharrean iruditeriari heltzen diogu, gure gorputzetik egiten ditugun diziplinen bitartez.
Berdintasunarenaz gain, beste gaiei heltzen al diezue?
Arakistain: Azken finean, berdintasuna kontzeptu bat da, baina bere erroak gauza askotara zabaldu daitezke. Mikra edo gure lehenengo lana egiteko Eider Goiburu berdintasunean aditu denarekin jardunaldi batzuk egin genituen, eta asko lagundu zigun kontatu nahi genuen hori zehazten edo murrizten. Berdintasuna bere horretan hartuta gai oso mardula da. Hetero patriarkatuak bakoitzari nola eragiten digun ikusarazi zigun Goiburuk. Nik gizonezko marika bezala eta berak emakume bezala hetero patriarkatuaren eragina jasan izan dugu bizi osoan zehar, eta horrek eraman gintuen hau landu nahi izatera oholtzatik.
Gonzalez: Bagenuen erantzukizuna; kontatzea ez da soilik gure gauza, zerbait egokia behar zuen izan ikuslearentzat. Mezu egoki bat eman nahi genion gizarteari.
Orain, zuen bigarren lana, Leinu taularatzen ari zarete. Zein helbururekin sortu duzue?
Gonzalez: Mikra-k ase zituen momentuko gure beharrak, baina egia da, pixkanaka adinean gora goazen bezala, beste behar batzuk sortu zaizkigula. Gure inguruan gurasotasunaz hitz egiten da, presioez… Erabaki genuen gurasotasuna mahai gainean jartzea. Izan ere, nire kezka pertsonala honakoa izan zen: ama izatea edo zirkua egiten jarraitzea. Ez nuen uste biak uztartu zintezkeenik. Leinu oso lan berezia da. Egia esan, lanaren eta amatasunaren artean ez dakit kontziliaziorik existitzen den. Gure lana heavy-a da. Ordutegiak beste lanekiko desberdinak dira, esaterako. Hasiera batean Versus izena zeukan obrak, baina azkenean Leinu gisa bukatu du. Guraso izan versus zirkua egiten jarraitu erabaki beharra, biak ezin zirelakoan.
Arakistain: Europa mailako laguntza bat jaso genuen zirku esparruko lankidetza sustatzeko, eta Frantziako Tolosan egonaldi bat egin genuen diru laguntza horri esker. Katalunian ere izan ginen inguru horretako zirku errealitatea ezagutzeko, bertako zirku espazioak ezagutzeko. Garai horretan ikerketa fasean ginen eta obrak Versus izena zuen.
Orduan oraindik ez genuen produkziora begira jartzeko presarik. Izan ere, aurreko lanarekin, Karrikan laguntza eman zigutenean, bederatzi hilabetean aurkeztu behar izan genuen lana, eta bigarren lan honekin mamia ondu nahi genuen. Ez genuen produktu bat ateratzeko presarik. Versus bezala hasi zen, eta produkziora bideratzera gindoazenean…
Gonzalez: Haurdun geratu nintzen. Orduan, esan nion nire buruari proiektuak ezin zuela Versus izenarekin jarraitu, hala balitz zirkua utzi beharko nukeelako.
Arakistain: Izena aldatu genion proiektuari eta geldialdi bat egin behar izan genuen. Azkenean Iratik gorputza jartzen du lanean ehuneko ehunean, baina amatasunean ere jarri behar zuen ehuneko ehunean.
Gonzalez: Koldok aipatu berri duena Leinu-n erakutsi nahi genuen.
Leinu obra diziplina arteko lana da. Nola ikusi duzue zuen burua diziplina artekotasunean?
Gonzalez: Erronkak gustatzen zaizkigu Berdinkin, eta lehenengo erronka izan zen gure sorkuntza propioa egitea. Mikra nahiko teknikoa izan zen, momentu horretan horrela behar genuelako eta Leinu iritsi denean, berriz, erronka harago joan da: aretoan sartu nahi genuen. Bide batez, gure zirku lana beste arte eszenikoek osatzen dutela aldarrikatu nahi izan dugu.
Arakistain: Zirkua ulertzeko modu asko daude. Niretzat zirkua arte espresio ezberdinak elkar topatzen diren oholtzako lana da. Nik ez dut zirkua zirku tradizionala bezala ulertzen, bertutearekin lotutako zerbait bezala. Niretzat zirkua ez da jendearen aurrean ezinezkoa den zerbait egitea, edo geroz eta zailagoa den zerbait egitea. Niretzat ez da zerbait txalogarria lortzeko helburuarekin egiten den zerbait. Azkenean, batetik eta bestetik elikatu eta dena uztartzen den hori ere bada zirkua, eta Mikra sortzen ibili ginenean zintzilik utzi genituen gauza batzuk. Ahotsa, adibidez, off-ean jartzen genuen lehenengo obra horretan eta gure hobe beharrez izan zen, ez ginelako prest garai horretan. Bigarren lan honetan horri lekua eman nahi genion, gu ere beste momentu batean gaudelako.
Gonzalez: Hitza sartzeko erronkari heldu diogu oraingoan, eta erronka itzela izan da. Nik ez nuen nire burua ikusten antzerkia egiten. Gure testigantzak errealak dira, gu geu gara, baina hala ere jendearen aurrean jarri behar zara. Kristoren bidea egin dugu ikerketa hura hasi genuenetik orain arte.
Arakistain: Antzerkia da, baina gugandik abiatutako antzerkia. Guk ez dugu hartzen testu klasiko bat eta hori egokitu. Ez dugu beste pertsonaia bat izateko asmorik. Gure egia jendeari azaltzeak erraztasuna ematen du ikusleak bere egiarekin konektatzeko. Gurasotasunaren eta lanaren gaiek, gainera, hori ahalbidetu egiten dute.
Zein da Leinu obraren trama?
Arakistain: Gure bizipenak. Obrak ez dauka egitura konbentzional bat. Maika Etxekopar antzerkilari eta musikariaren harrikada bat da. Elkar ezagutu genuen Oreka TXrekin elkarlanean aritu ginenean. Etxekopar obra horren Xarma ikuskizunaren protagonista zen, eta guk zirku diziplinak txertatu genituen ikuskizun horretan. Sorkuntza prozesuan ezagutu genuen elkar, gero Madrilen emanaldi bat egin genuen, eta furgonetan joan eta etorri ibili ginen. Hitz egiteko denbora asko izan genuen.
Gonzalez: Hasieratik konektatu genuen.
Arakistain: Bai, eta argi ikusi genuen Versus utzi eta Leinu izatera pasatzera zihoan lan honetan bere ikuspegia, bere unibertsoa eta berak gutaz ikusten zuen hori nahi genuela.
Gonzalez: Tramara itzulita, gurasotasuna ikusteko modua azaltzen da. Guraso izan ala ez izan. Horri buruz hitz egiten du, baina baita gu bion arteko harremanaz ere. Paraleloki bi kontakizun daude.
Arakistain: Atzean dagoena gure harremana da, Mikra-n bezala. Ez dugu poli-maitasuna esango, baina gutako bakoitzak gure bikotea dugu, eta gero Irati eta biok beste bikote bat gara. Honek guztiak sortzen duen familia kontzeptu eredua ere kontatzen du. Berdinki konpainia sortu aurretik, Iratik eta biok elkarrekin lan egiten genuenean, askotan jakintzat ematen zuten bikote sentimentala ere baginela. Neska bat eta mutil bat, elkarrekin lanean, ukitzen, gorputza… Zure buruari ez badiozu etiketa bat jartzen mundu guztiarentzat heteroa zara, eta neska batekin ikusten banaute, gure arteko erlazioa determinatzen dute. Gure lana zenbateraino den osagarri erakusten saiatzen gara; elkarrekin dugun bizi ametsa zirkuaz bizitzea da, edo zirkua eginez bizitzea da, baina gero bakoitzak bere beste bizi planak ere baditu. Bakoitzak ere gure beldurrak ditugu.
Gonzalez: Aldarrikatu nahi duguna da zer den bikote bat izatea. Gaur egun ezagutzen diren bikote ereduak soilik daude? Agian, gu, beste bikote eredu bat gara eta horregatik ez gara bikote. Gure harremana, agian, bikote askorena baino sakonagoa da. Konfiantza asko behar dugu, baina, gerora, ez da bilakatzen gizartean gertatzen den hori.
Arakistain: Pertsonaia bakoitzaren aurkezpena egiten dugu lanaren hasieran. Jolasean ari gara eta eszena batean, momentu batean, Irati haurdun ikusten da eta eszena hori ahalbidetzen dugu erakusteko haurdun dagoen emakume bat zenbateraino den gizarte guztiaren aurrean zaurgarria. Mundu guztiak esan diezaioke ‘ai, baina zeinen goian duzun tripa, ziur mutila dela’; edota, ‘utziko didazu ukitzen?’. Gure ezagun batek esaten zuen haur bat sabelean haztea dela kale erdian paella bat egitea bezala. Sukaldean mundu guztia da aditu, eta denek esango dizute gatz gehiago botatzeko, edo arroza lehorra dagoela. Hori ere kritikatu nahi genuen, eta ez Koldotik eta Iratitik, baizik eta emakume haurdun batetik eta gizon batetik. Badauka performance-tik, batetik bestera salto egiten dugulako.
Gonzalez: Polita da. Azkenean, bada ikuskizun bat bakoitzari utziko diona bere arrastoa. Jendea, akaso, jarriko da pentsatzen eszena batek ez duela zerikusirik bestearekin, eta bakoitzak bere bidea egingo du. Hori ere bada sorkuntza hauen helburua, ez izatea dena mastekatua, eta jendeak bere kabuz pentsa dezala.
Arakistain: Uste dut gaur egun gertatzen den zerbait dela jendeak beldurra izatea, antzokira sartu aurretik, ea obra ulertuko duen ala ez. Guk ez dugu ulertuko den zerbait egin nahi. Iruditeriari heldu nahi diogu eta jendeari barrua mugitu, inolako ondoriorik gabe. Bakoitzari bere egiarekin konektatzen lagundu nahi diogu.
Zein da Leinu obraren lekua?
Gonzalez: Aretoa. Aretoak ematen dizulako gai intimo hauek lantzeko aukera. Isiltasuna eta kontzentrazioa eskaintzen ditu. Argiztapenak ere goxotasunean lagundu egiten du. Oraingoz, estreinatu dugun Leinu da daukaguna, eta aretoa da bere lekua. Eta ez herriko jaietako programazioa. Espresuki hori ikustera doazen ikusleak behar ditugu.
Arakistain: Haurrek ikus dezaketen arren, helduentzako pentsatuta dago. Gurasotasuna bezalako gai bat jendaurrean hitz egitean edo kalean hitz egitean, beti badaude gauza asko etxean geratzen direnak. Bizi garen bizi erritmo frenetiko honetan antzoki batera sartu, obra ikusten hasi, obra egiten ari direnei eskutik heldu, eta gai hauei buruz hausnarketa bat sustatzea izan da obra honekin lortu nahi genuen gauzetako bat. Mikra, ikusgarritasun aldetik –diziplina gehiago egiten genituelako edo–, erotiko festiboagoa zen, eta jaietan programatzeko aproposa izan zitekeen. Kaleko hizkuntzatik oso gertu zegoen, baina Leinu beste gauza bat da guztiz. Uste dut merezi duela guk diseinatu moduan erakustea eta ez saltzeagatik edozein plazatara joatea.
Gonzalez: Eta, hala ere, harrituta gelditu gara ume asko gerturatu direlako Leinu ikustera, eta oso gustura izan dira. Isilik egon dira ume oso txikiak! Gurasoek ere esan digute flipatu egin dutela, haurrak 50 minutuz isilik egon direlako. Adi egon direla esaten zuten, eta gaur egun ez da batere erraza, ez helduak ezta haurrak ere, ia ordubetez adi egotea.
Zirkuola izeneko eskola propioa ere baduzue.
Gonzalez: Sortzeko eta entrenatzeko espazio bat behar genuen. Gainera, pedagogia beti asko gustatu zaigu, eta horrek ere batu gaitu. Irakasteko leku bat behar genuen, eskola bat. Pandemian sortu genuen elkartea eta Adunan dago.
Arakistain: Oraintxe bertan lau zirku eskola daude Gipuzkoan. Azken lau urtetan izugarrizko bilakaera izaten ari da zirkua.
Zergatik uste duzue izan dela gorakada?
Arakistain: Niretzat abiapuntua Korrikaren Zirkorrika abestia da.
Gonzalez: Denentzat baliagarria da zirkua, diziplina batean ez bazara moldatzen ziur beste batean baietz. Ez du lehiarik, kirolak bezala. Lehia izatekotan, zure buruarekin duzu. Zirkuak balio eraldatzaileak ditu, eta hori gizarteak antzeman duela uste dut. Guk, zirkua eta euskara batu ditugu, gure herrian gure hizkuntzan zirkua egiteko.
- Martxoak 21: Basauri.
- Martxoak 25: Azkoitia.
- Apirilak 5: Hondarribia.
- Maiatzak 3: Bergara.
- Irailak 27: Durango.
- Urriak 5: Errenteria.
