"Nire ogibidea aukeratzeko eskubidea izan nahi dut"
Down Sindromearen Nazioarteko Eguna izan zen hilaren 21a, eta Marta Oronoz Biurrarenarekin elkartu da HITZA sindromea dutenen bizi kalitateaz eta ongizateaz hitz egiteko.
Down Sindromearen Nazioarteko Eguna izan zen pasa den asteartea, hilaren 21a. Beste aldarrikapen egun askok bezala bere historia du atzean egun hori hautatzeak. Kasu honetan, Down Sindromearen Egunaren jatorria da 21. pare kromosomikoaren trisomiarekiko erlazioa adierazten duela: 3. hilabetea (martxoa) eta 21. eguna (hirukoiztu egiten den kromosoma).
Marta Oronoz irundarra da, eta artista izateaz gain, eskola batean lanean dabil Atzegiren Pauso Berriak programari esker. Adimen desgaitasuna duten pertsonak euren garapen pertsonal eta soziala ahalbidetuko duten lanpostuetan txertatzea da proiektuaren helburua.
Bere etxean elkartu da HITZA-rekin, bizi kalitateaz eta gizarteratzeaz hitz egiteko. Bere ama Junkal Biurrarena Garmendiak ere parte hartu du solasaldian.
Down Sindromearen Nazioarteko Eguna izan zen asteartea. Zer da zuretzat egun hori?
Marta Oronoz Biurrarena: Egun ezberdin bat da, denak berdinak garen Pauso Berriak programaren mundu honetan. Denok egiten dugu lan gure lanpostuetan eta Pauso Berriak-ekin ere bestelako tailerrak egiten ditugu. Denok dugu gaitasunen bat eta bertan ongi sentitzen gara. Horrela, lanean nagoenean denek jakin dezakete nor naizen ni.
Emozionatu egin zara kontatzen?
M.O.B: Emozionatu egin naiz, bai. Gauza dezente ditugu-eta aldarrikatzeko.
Gaur egun Pauso Berriak proiektuak bultzatuta lanean hasi zara Irungo El Pilar ikastetxean. Nola izan da bertara iristeko zure bidea?
M.O.B: Praktikekin hasi nintzen eta oso ongi izan naiz. Nire lankideak oso jatorrak dira eta oso ongi tratatu naute. Bi urteko haurrekin egoten naiz, oso txikiak dira! Beti hor egon nahi nuke. Ea kontratatzen nauten.
Junkal Biurrarena Garmendia: Orain tailer okupazionalean dago eta enpresak erabaki behar du ea kontratatzen duen. Pauso Berriak proiektuari esker desgaitasuna dutenak bizitza normalean sartzen ari dira, enpresetan edota beste edozein lanetan. Sektore publikoan ere bai. Martak beste guztiok egiten duguna egin dezake, normalak garenok egiten ditugunak. Kakotx artean aipatzen dut normal hitza, gure artean ere desberdinak garelako. Desberdinak dira baina gaitasun askokoak, kontua da lan asko egin behar dutela.
Haurrekin gustura zabiltza, Marta?
M.O.B: Bai, oso gustura. Ohea jartzen diet siesta botatzeko, eta jangela guztia prestatzen dut. Bi urteko haurrekin nabil lanean.
Haurrek zer moduz tratatzen zaituzte?
M.O.B: Oso ongi! Oso jatorrak dira eta asko maite naute. Nire lankideekin dudan harremana ere oso ona da. Haurrei jaten ematen saiatzen naiz aldi berean.
Txikia zinenean, zertan egin nahi zenuen lan heldutan?
M.O.B: Udaletxean lan egin nahi nuen, alkatearen idazkari gisa, eta oraindik amets hori daukat.
J.B.G: Corella Nafarroako gure herria da, eta bertan argazkiak ditu alkatearen mahaian. Bertako alkateak asko maite du, baina kontua da zu Irunen bizi zarela!
Beno, lehengo harira itzulita, nik ikusten dut desgaitasuna duten pertsonak geroz eta gehiago ikusten direla lanean espazio publikoetan. Irungo CBA liburutegian bertan badago bat, eta Martaren bikotekideak Erain ikastetxean egiten du lan, jangelan.
M.O.B: Bai, hala da. Nire beste lagun batek Mendibileko erresidentzian egiten du lan, eta beste batek Irungo Musika Eskolan. Ni bezala down sindromea dutenak lanean ikusteak poztu egiten nau.
J.B.G: Esparru askotan aritu behar gara borrokan. Musika Eskolan bertan ere aritu ginen, berak ikas ahal zezan. Ordura arte ez zen down sindromea zuenik izan ikasten. Borrokatu genuen erakusteko gai zela gauza asko egiteko, baita musika ikasteko ere, noski. Bideo batzuk grabatu zituen bere izeba Marisolek, Musika Eskolako irakaslea baita, eta erakutsi nahi zuen Martak klasean egoteko beste ikasleen gaitasun berbera zuela. Kamara bat jarri zuen ikasgelan, eta grabazio horietan ikusten da besteak bezalako entzumena zuela. Arbelera irteten zenean ikusten zen ere entzundakoa errepikatzeko gai zela. Erritmoen errepikapenak ere oso ongi egiten zituen. Akaso notak irakurtzea zen kostatzen zitzaiona, baina belarri oso ona dauka Martak.
M.O.B: Gero ere bi piano emanaldi egin nituen eta korua ere ikasi nuen. Emanaldi horietako batean oso urduri igo nintzen oholtzara jende asko zegoelako eta asko kosta zitzaidan jotzen hastea ez nekielako zein zen jo behar nuen tekla. Bestalde, ukelelearekin Behobiako jaietan jo nuen, Atzokoak eta Behobiako abesbatzekin. Abestu genituen Txoria txori eta Las mañanitas. Ukelelea, adibidez, nire kabuz ikasi nuen jotzen.
Pandemiarekin dena gelditu zen. Lanari dagokionez zugan eragina izan zuen?
M.O.B: Dena gelditu zen, eta beraz, eskola ere. Behin itxialdia pasata eta berriz ere eskolekin hasi zirenean, ni oso berandu bueltatu nintzen berriro bertara. Ez nintzen besteekin batera bueltatu ikastetxera. Orain, gainera, lehen baino ordu bat gutxiago egiten dut lan, 10:00etatik 13:00etara da nire lan ordutegia. Lehen 09:00etan hasten nintzen.
J.B.G: Berak badu arduradun bat eta berriz ere 09:00etatik 13:00etara lan egin dezan lortu nahian dabil. Baina ez dago bere esku. Azaldu behar da diru publikoa jasotzen dutela zentro hauek Marta bezalako pertsonen lan inklusiorako, baina gero haien soldata miseria bat da. Hamabost ordutara edota lanaldi erdira egiten dute lan, eta 200 euro irabazten dituzte.
M.O.B: Arratsaldez ere lan egingo banu… Lan ordu gehiago nahi ditut, besteek dituzten gisan. Hori bai, ez nuke Gureak-en fabrikara bueltatu nahi. Ez zait asko gustatzen kableekin lan egitea, ez dut nire burua horretan ikusten. Gureak-eko lagun batzuk galdetzen didate ea itzuliko naizen, baina ez dut nahi. Lan sozialagoak nahiago ditut, eskola batean edota udaletxean. Ostalaritzan ere aritu nintzen Donostiako kanpusean, eta ofizio hori ere ez zitzaidan gustatu. Supermerkatu batean ere aritu naiz, eta ezta ere. Denek bezala nire ogibidea aukeratzeko eskubidea izan nahi dut.
Musika instrumentu asko jo dituzu eta dantzatzen ere aritzen zara. Sevillanak dantzatzen dituzu. Nola hasi zinen?
M.O.B: Nire gurasoen kuadrillako bi lagunen bitartez hasi nintzen. Esan zidaten dantzatzeko, hitz egingo zutela irakasle batekin klaseekin hasteko. Oso polita eta alaia da dantza. Zabaltza plazan Apirileko Feria egiten da apirila bukaeran, eta han dantzatu eta rebujito bat hartzen dut, besteak beste. Giroa izaten da. Lehiaketa bat irabazi nuen beste mutil batekin, eta badaukat garaikur bat hori erakusten duena.
J.B.G: Sevillanei buruz ez zigun deus esan. Bere amatxik bi traje egin zizkion, baina Apirileko Feriara bere lagunekin kaleko arroparekin agertu zen Marta. Eta berarekin dantzatu zuen gizonak esan zion dantzatzera igotzeko. Martaren lagunek esan ziguten, «Martak dantzatu egin behar du»; eta guk ez genuen sinesten. Eta deus espero gabe finalaurrekoetara iritsi zen, eta azkenean irabazi egin zuten. Harrituta nengoen, eta epaimahaikideei galdetu nien ea saria eman zioten down sindromea daukalako, berari estimulu bat ematearren hartu ote zuten erabakia. Ezetz erantzun zidaten, «oso ongi dantzatzen duelako saritu dugu», esan zidaten. Hori argitu egin nahi izan nuen.
Aurreiritzi horrekin topatzen zarete?
J.B.G: Bai, gertatu izan zaizkigu horrelako istorioak.
Orain, gainera, liburu autobiografiko bat idazten ari zara, ezta?
M.O.B: Txikitatik gaur arteko nire bizitzako pasarte batzuk jasotzen ari naiz, argazkiekin. Azken kapituluetako batean jarri dut laster ezkondu egingo naizela, baina oraindik ez dut bukatu idazten. Idaztea asko gustatzen zait, eta horregatik hasi nintzen proiektu honekin. Nolabait argitaratzea gustatuko litzaidake. Ea topatzen dudan moduren bat.
