[Elkarrizketa] "Feminismoa ezin da mugimendu bakarrera mugatu"
Paris eta Madril artean bizi da irundarra. Feminismo eta migrazioan aditua, doktoretza tesia egiten ari da. Espainiako kongresuan, eta Science Po nahiz Sorbonako Unibertsitatean ari da lanean.
Honako elkarrizketa 2022ko martxoaren 4an HITZAren paperekoan argitaratutako elkarrizketaren bertsio luzea da.
Paris eta Madril artean bizi den irundarra zara. Nolatan?
2021eko irailean, Parisera joan nintzen nire tesia bukatzeko. Doktoretza tesia Frantzian erbesteratu ziren emakume txiletarrei buruzkoa da. Madrilgo Complutense eta Pariseko EHESS artean egiten ari naiz, tutoretza partekatuaren bidez. Parisera joan nintzen doktoretza tesia egiteaz gain, aukera nuelako klaseak ematen jarraitzeko Sorbonako unibertsitatean, erregimen baxuan. Urtebete lehenago online egin ahal izan nuen COVIDa dela eta, eta orain, berriz, aurrez aurre. Abenduan, Madrilgo Diputatuen Kongresuko lanpostu baterako aukera sortu zitzaidan Unidas Podemos taldeko Parlamentuko Aholkulari izateko. Onartu zidaten, eta urtarriletik EAEko Unidas Podemosen hiru diputatuen Laguntzaile Tekniko Instituzionala naiz.
Nola moldatzen zara guztia aurrera eramateko?
Gaurko egunak [astelehena] ongi definitzen nau: Madrilen nago etxetik lan egiten, goizean etxeko lanak egiteko jaiki naiz; ondoren, hainbat posta elektroniko bidali ditut unibertsitatera; gero, bilerak izan ditut Euskadiko ordezkariekin. Oso nekagarria da; hasiberria naiz, eta hasiberrien ilusio eta energia daukat, baina askotan pentsatzen dut nola egiten zuten gure amek aurrera egiteko, gainera, seme-alabekin. Horrekin lotuta, egungo erretorika hau, superemakumeena… Ez dago superemakumerik, nekatuta gauden emakumeak gara, eta denera iristen ez garenak. Amatasunaren gaia ere hor dago. Orain, arazoa bihurtzen ari da nahi dutenentzat ez dela aukera bideragarria, daukagun lan kargarekin. Amatasunaren gaiarekin lotuta, emakume-ama eskematik ateratzea oso garrantzitsua bada kolektibo feministarentzat eta denentzat, oro har, orain, amatasuna aldarrikapen izatera irits daiteke, ama izateko aukera izatea ekonomikoki itota zauden eta guztira iristea hain zaila den gizarte honetan. Are gehiago: denera iristeak ondorioak ekar ditzake, esaterako, buruko osasunean. Emakumeez ari naizenean euren burua emakumetzat dutenei buruz ari naiz.
Ildo horretatik, pandemiaren eskutik iritsi den telelana lagungarria da edo estresa areagotzen du?
Asko etxetik egindako lana kontziliatzeko edo arduren banaketaren irtenbide gisa aldarrikatzen ari diren arren, arriskutsua izan daiteke. Duela bi urte La familia a distancia deitzen den liburu bati buruzko artikulu bat idatzi nuen. Ondorioetako bat zen lan telematikoak bikote heterosexualen arteko etxeko arduren banaketa are eta gehiago desorekatu duela. Arduraz gain, zereginen mota ere aipagarria da. Izan ere, ez da bakarrik emakumeek zeregin gehiago hartzen dituztela beregain, baizik eta lanik okerrenak ere egiten dituztela. Esaterako, ez da gauza bera platerak garbitzea edo komunak garbitzea. Anekdotikoa den horretan ere argi eta garbi ikusten dira ezberdintasunak.
Eztabaida beharrezkoa da aurrera egiteko
Telelanak bikote heterosexualen arteko etxeko arduren banaketa gehiago desorekatu du
Politika guztiek zaintzaren langa
gainditu behar dute»
Nola zuzendu zenuen zure ibilbidea ikasketa feministetara?
Feminismoez (pluralean) hitz egitea gustatzen zait. Alegia, ez homogeneizatzea, eta aldarrikatzea mugimendu feminista asko daudela eta beharrezkoak direla denak. Duela ia 10 urte egin nituen politikako ikasketak, eta orduan ez zegoen apenas genero irakasgairik. Ongi gogoratzen ditut hasierako irakurketa feministak. Amak 12 urterekin lanean hasi behar izan bazuen ere, goitik beherako intelektuala da, eta esan genezake etxean liburutegia eskura izan dudala. Unibertsitatean ikasketa feministen barruan sar daitekeen lehen liburua Pablo Iglesiasek eman zidan Geografia Politikoko nire irakasle zela, Paul B. Preciadorena zen. Bigarren edo hirugarren mailan pentsatu nuen horretan lan egin nahi nuela. Era berean, nire esperientziarekin zerikusia dauka; alegia, emakume bezala sozializatzen dut patriarkatu batean, nahiz eta herrialde garatu bateko eta klase ertaineko emakume zuria naizen. Esperientzia pertsonala eta familia erabakiorrak izan dira; nahiz eta topikoa dirudien ama eta amona aipatzea, egia da. Migrazioan ere horregatik lan egiten dut, nire familia ere migrantea izan delako. Nik sozializatu dut Euskal Herrian jaio eta hezi den pertsona bat bezala, baina sustraiak beste toki batzuetakoak nituen. 1990eko hamarkadan hazi nintzen, euskal gatazkarekin, eta ama andaluziarra eta aita argentinarra izateak eragina izan du aukeratu dudan edo bilatzen ari naizen horretan.
Madrilgo edo Parisko mugimendu sozialetan parte hartu duzu?
Somosaguasen [Madril] ikasi nuen politika, Unidas Podemos jaio zen nukleoa, eta sozializazio politiko oso handia izan nuen unibertsitatetik. Unibertsitatean bertan zenbait alderdi politikoren bileretara joan nintzen, oraindik atxikipen argirik eduki gabe, eta, ondoren, formalki parte hartu nuen lehen elkarte Parisen izan zen, Science Po-ko elkarte feministan; urtebetez ikasi nuen bertan. Eta, era berean, hainbat kiderekin batera Podemoseko zirkulua osatu genuen. Asko ikasi nuen bertan. Gainera, orduan, masterra egiten ari nintzen, eta lanean (soldatapeko bezala lan egiten dut 16 urtetik), eta, gainera, unibertsitate garaia bizitzen ere. Trebatzen lagundu zidan esperientzia izan zen.
Feminismoak aipatzen dituzu, pluralean. Aipatu duzu beharrezkoak iruditzen zaizkizula. Zergatik?
Pertsona asko deseroso jartzen dituen galdera da, baina niretzat garrantzitsua da gakoa bertan jartzea. Emakume bakarra ez dagoen bezala, ez dago mugimendu bakarra emakume guztien eskaera eta agenda politiko guztiak estaliko dituena. Hori aldarrikatzen zuten emakume beltzek 70eko hamarkadan AEBetan, baita lehenago ere. Gaur justu lagun batek ‘gizon handi baten baten atzean beti dagoela emakume handi bat’, esaldia bota eta gero (eta ni nire artean ‘pazientzia’), Combahee Riverren manifestua irakurtzera bidali dut. Combahee River emakume beltz, lesbiana eta pobreen kolektibo bat da, aipatu ditudan elementu horiengatik inork ezagutzen ez duena. Emakume horiek nahiz eta intersekzionalitate hitza oraindik ez erabili (Kimberly Crenshaw esaten da izan zela lehena), beraiek bazeukaten orduan dagoeneko diskurtso politiko intersekzionala, eta ez zeukaten merezi zuten ikusgarritasuna ezta mendebaldeko emakume zurien zirkuluetatik ere. AEBetako emakume talde bati buruz hitz egiten ari gara. Imajinatu munduko edozein bazterretan egon daitezkeen beste edozein mugimendu feminista, ez ditugunak ezagutu ere egingo.
Beraz, pluralean hitz egiteko beharra dago egon daitezkeen eskakizun, indarkeria edo emakumeen emantzipazio mugimendu guztiak pluralak direlako, eta horrenbestez, ezin da mugimendu bakarrera mugatu, eta horretara mugatuz gero, galdu egiten da. Eztabaida egotea beharrezkoa da, horrela egiten dugulako aurrera.
Generoaren gainean eztabaida handia dago mugimendu feministaren barruan. Nola ikusten duzu gaia?
Oso intesgarria da generoaren gaia gogora ekartzea. Badago liburuxka bat nire mentoreetako batena, Genevieve Fraise, Generoaren gehigikeriak deitzen dena. Nik ez dut defendatzen liburuak esaten dituen gauza guztiak, baina gauza bat bada nabarmentzekoa. 90eko Joan Scott generoaren ikerketaren aitzindaria izan zen, baita generoa hitza erabiltzen ere. Liburuan esaten da orduz geroztik genero hitza hainbat gauza bereizezinentzako erabili dela ez dakigula ezta zeri buruz hitz egiten ari garen: identitateari buruz ari gara, orientazioa, sexuen arteko desberdintasuna, rolak… Gero, mailak banatu behar dira: mugimendu sozialak daude, agenda politikoa, akademia… Egoera ezberdinetarako kontzeptuekin jokatzen joan behar da, eta jakin behar da ere non eta nola erabili. Zentzu horretan, estrategia politikoa behar da. Emakume politikariek beti erabili izan dituzte.
Nik 70eko hamarkadako emakume politikarien gainean lan egiten dut, batik bat Pinocheten diktaduratik Frantzian erbesteratu ziren emakume txiletarrena, eta batik bat beren militantzietan jartzen dut arreta. Esparru zehatz horren gainean hitz egiten duzunean, konturatzen zara emakumeek betidanik egin dutela politika, baina ez tradizionalki politikotzat jo diren esparruetatik. Alegia, erbestean berriro osatu ziren Txileko alderdietan ez dago apenas emakume liderrik. Horrek esan nahi du emakumeek ez direla politikariak izan edo gutxiago politizatu direla? Ez, baina gertatzen dena da askok alderdia utzi zutela plataforma horretan ez zeukatelako ibilbiderik. Bueltatzen naiz superemakumeen kontzeptura: nekatuta zeuden. Beraz, alderdia ez baizitzaien baliagarria euren agenda politikorako, mugimendu sozial baten bitartez egiten zuten, elkarte batetik, adibidez. Instantzia horietan aritzen diren gehienak emakumeak dira, politikaren bide tradizionaletatik ez dutenak aurkitu euren espazioa, beraz, beste toki batzuetan eraiki behar izan dituzte.
Doktoretza tesia, beraz, militantziaren ikuspegitik lantzen ari zara.
Euren parte hartze politikoa aztertzen ari naiz, esfera guztietan. 30 emakume erbesteratu txiletar elkarrizketatu ditut. Hor argi ikusten da publiko eta pribatuaren arteko banaketa. Banaketa hori ez da modu arbitrarioan egiten, baizik eta intentzioarekin. Batez ere XIX. mende bukaera eta batik bat XX. mende hasieratik. Banaketa horretan emakumeek etxeetako itxialdira bideratzen dituzte, etxeko lanetara. Hori ikuspegi global batetik aztertzean konturatzen zara bikategarizazioak edo binomio horiek sistema patriarkalaren eta kapitalismoaren gizarte eraikuntzak direla, pertsonak euren interesen zerbitzura jartzeko.
Superemakumeen gaia aipatu duzu birritan: lan ibilbide arrakastatsua izan, ama izan… Hori guztia ez da al da tranpa bat?
Bai, tranpa bat da guztiz. Beti adi egon behar dugu. Emakumearen askapen eta autonomia soldatapeko lanarekin lotzen da. Noski baietz, zure soldata edukitzeak, noski, autonomia ematen dizu. Baina zein baldintzetan? Lan egiteko bada kristalezko sabairik? Ez ditut aipatu ere egingo emakume arrazializatuak, migratuak… Testuinguru zehatz horietan jartzen baldin bazara, konturatzen zara emakumearen emantzipazioa lanaren bidez tranpa bat dela. Tesiaz aparte lan egin izan dut emakume migratu eta migranteekin, baita emakume errefuxiatuekin ere. Konturatzen zara sistema bera transnazionala eta globala dela, egiturazko desberdintasunak ezin direla aztertu estatuko ikuspegi batetik, baizik eta ikuspegi globaletik. Horrexegatik lagungarri egin zait zientzia politikoa irakurtzea, Immanuel Valerstein, kasu. Mundu sistemari buruz hitz egiten du; nola funtzionatzen duten desberdintasunek mundu mailan eta nola konbinatzen diren tokian tokiko desberdintasunekin, Glocal termino horretatik dator. Oso argigarria da hobeto ulertzeko testuinguruak, agendak eta borrokak. Esaterako, emakume transexualen %90k prostituzio edo lan sexualak egin behar dituzte. Beraien kasuan ez dago kristalezko sabairik, mendekoen mendean daude, eta beraiek lan sexualetik kanpoko lan merkatuan sartu nahi dute. Hor ohartzen zara feminismoak egon behar direla pluralean.
Migrazioaren alorrean sartuta, Irunen mugimendu handia dago, eta migranteek arazo handiak dituzte muga zeharkatzeko; batzuk hil egin dira. Nolakoa da Frantziako ikuspegia gai horrekiko?
Frantzia giza eskubideez paso egiten ari da. Berehalako kanporatzeek Europako Batasunak ezarritako arauak urratzen dituzte, baina Frantziako legedia ere. Horrek eragin du mugetan, Irunen kasu, egoera dramatikoak bizitzea. Egoera hain da kritikoa pertsonak hiltzen ari direla. Ez dira pertsonak hiltzen, baizik eta sistemak hiltzen ditu. Sistemak berak mailakatzen ditu herritarrak lehenengo, bigarren eta hirugarren mailetakoak bezala, eta gizaki ere ez dira kontsideratzen. Migrazioaren eta Irunen gaiaren harira, bi publikazio daude oso interesgarriak eta ezagutzeko modukoak. Horietako bat da Irungo Emakumeenganako Indarkeria Matxisten inkesta. Emagin elkarteak egin zuen 2021eko abenduan. Eta bestea da Irungo Emakumeen Errealitatea Orotariko Diskriminazio Egoeretan, Parean elkartearena. Bi publikazioak oso baliotsuak dira, oso garrantzitsua den zerbait azaltzeko: emakume guztiek jasaten dute genero indarkeria. Aipatzen duten beste gauza bat da, eta bat natorrena, emakume migratu edo migranteek ez daukatela babes sarerik, egoera zaurgarriagoan daude, eta horrek handitu egiten du genero indarkeriaren gaitza.
Emakumeek geroz eta gehiago migratzen dute?
Emakumeak migranteen erdiak gara. Jendea harrituta geratzen da, baina, azken finean, herritarren erdiak baino gehiago gara. Zenbakiek erakusten dutena da emakumeek gehiago migratzen dutela, eta geroz eta gehiago bakarrik. Horren barruan, zaurgarritasun eta indarkeria zehatzak ematen dira emakumeak izateagatik, sexu indarkeria, esaterako. Josefina Manjarrez eta Almudena Cortesek Genero, indarkeria eta giza eskubideak liburuak munduan gehien igarotzen diren mugak aztertzen ditu: Mediterraneokoa zein Mexiko eta AEBetakoa. Liburuan aztertzen da emakumeen egoera zehatzak eta baita emakumeek egoera horiei aurre egiteko ezartzen dituzten estrategiak ere. Aipatzen da antisorgailuak hartzea bidaiatu aurretik, sexu indarkeriaren aurrean, aurretiaz prestatzeko neurri bezala. Oso egoera lazgarriak dira. Ni bezalako emakume bat, kontziente naizena eta lana egin dudana nire pribilegioekiko, ikusten ditut egoera batzuk nahiz eta munduko enpatia guztia jarri imajinatu ere ezin daitezkeenak.
Martxoaren 8an zaintzaren gaia landuko da beste urte batez.
Pertsonen zaintza erdigunean jarri behar da. Zaintza ezin da emakumeen gaia izan, zaintzak zeharkakoa eta partekatua izan behar du pertsonen artean, eta sexu bati ezin zaio egokitu inolaz ere, ezta amatasuna edo amatasun sen hori ere; alegia, emakumeak zainketarako prestatuago daudela. Mito horiek irauli eta indarrez lan egin behar da horien kontra. Zaintza pertsonen kontua da, eta pertsonen artean eman behar da. Emakumeak bakarrik ezin dira zaintzaz arduratu. Urteak daramatzagu mezu hori agenda politikora eraman nahian. Zzaintza da norbera zaindu eta besteak zaintzea. Beraz, 90eko hamarkadan genero mainstreamingaz hitz egiten zen bezala; hau da, emakumeek parte hartzea politika guztietan eta politika guztiak feministak izatea, egoera honetan ere hala izan behar da: politika guztiek zaintzaren hesia gainditu behar dute.
Zein harreman duzu zure jaioterria den Irunekin?
Oso harreman estua dut. Nire familia (nire gurasoak, anaia, izeba, lehengusu eta amona) han bizi da; alegia, familia estuena han bizi denez, ainguratuta nago, Irunera bueltatzea etxera bueltatzea da. Gai horien inguruan lan egitea eta gai horien inguruan ekarpenen bat egitea nire jaioterrian, opari bat da. Batasun handia dago. Martxoan hara joango naiz Bilboko Unidas Podemoseko lankideak ezagutzera, eta, bide batez, Irundik pasako naiz. Erreferentziazko tokia da maila emozionalean han hazi bainaiz. Azken urteetan, gainera, Bidasoaldeko Elkarte Feministarekin elkarlanean ari naiz.
Ildo horretatik, jardunaldi bat egingo dugu maiatzean. Miren Etxebeste Irungo Berdintasun zinegotziak, Bidasoaldeko Elkarte Feminista eta ni Sciences Po unibertsitateko ordezkari bezala joango naiz. Horrez gain, Science Po-ko 140 ikasle, EHUko ikasleaknahiz elkarteak eta bestelakoak egongo dira gonbidatuta. Bitan banatuta egongo da. Hasteko, Pamela Palencianoren No solo duelen los golpes bakarrizketa eskainiko dugu, eta, ondoren, mahai inguru bat egongo da hainbat partaiderekin: akademia, gizarte zibila eta udala, sinergia eta zubien artean hitz egiteko, batzuek besteen beharra baitute.