"Oso argi izan dugu zerbait eraikitzailea nahi genuela"

'Alardeak, ukatutako plazara' liburua kaleratu berri dute Arantxa Iraola Alkorta eta Maite Asensio Lozano 'Berria'-ko kazetariek.

Asier Perez-Karkamo

Hondarribia,Irun

2018/05/25

Arantxa Iraola eta Maite Asensio, ‘Berria’ egunkariaren egoitzan

Arantxa Iraola Alkorta (Errenteria, 1972) eta Maite Asensio Lozano (Bilbo, 1983) Berria-ko kazetariek Alardeak, ukatutako plazara liburua kaleratu berri dute. Urtetan Irungo eta Hondarribiko konpainia parekideen desfileak jarraitzeak eragin dizkien galderak izan dituzte abiapuntu. Alardeetan parekidetasuna eskatzen hasi zirenei aitortza egiten die liburuak, baina ‘betiko’ alardeen aldekoen ikuspegia ere jasotzen du. 80 elkarrizketatik gora egin dituzte libururako. Erantzun bila abiatu zarete, zein galderen erantzunak? Maite Asensio: Nik sentitzen nuen gauza batzuk kontatu eta sakondu behar zirela. Arantxa Urretabizkaiaren Bidean ikasia liburua irakurtzeak pista asko eman zizkigun. Adibidez epaitegietako bidea, Arantxaren liburua irakurtzerakoan ‘hau aztertu behar dugu’ esan nuen, zergatik epaile batek esan duen emakumerik gabeko alardeak ez direla diskriminatzaileak. Ixabel Alkainekin izan nuen solasaldi bat ere gogoan dut. Ni Bilbokoa naiz eta 34 urte dauzkat, 12 urte nituen alardeen kontua hasi zenean. Ez dut hasieraz memoria politikorik, eta transmisio hori Bilbora ez da iritsi. Bere kontakizuna itzela iruditu zitzaidan, memoria lana egiteko zegoela iruditu zitzaidan, transmisioa egin behar zen, gauza asko zeuden kontatzeko, urrats bat gehiago eman behar zen. Egin behar zen, beharra bazegoen, baina gorputzak ere eskatzen zigun. Arantxa Iraola: Nire kasuan, urte asko dira alardea lantzen, Irunen bereziki, baina baita Hondarribian ere urte batzuetan. Nik zergatiak neuzkan, zergatik batez ere gatazka horren atzean zegoen halako indarkeria, eta zergatik horrenbeste denbora. Galdera horiek banituen, eta Urretabizkaiaren liburuak memoria ariketa baten beharra piztu zidan. Hau dena kontatu beharra dugu. Ni gertuagokoa naiz, Errenteriakoa, nahiko gertu geratzen zaizkigu Hondarribia eta Irun. Guretzat oso normala zen Hondarribira joatea, hondartzara… Baina galderak alor soziologikotik sortu zaizkit gehiago: Irun eta Errenteria etorkin asko ekarri dituzten herriak dira, zergatik Errenterian ez da halako liskar bat sortu eta han bai? Galdera horiek asko bultzatu naute kazetaritza lan baten bitartez erantzutera.

Ez genuen ulertzen hasi nahi, eta genuen bi aldeen artean ekidistante jokatu nahi, aurretik memoria ariketa bat egin gabe

Alardeak ezagutzen dituzue, bertan lan egitea tokatu zaizuelako, baina ez zarete Bidasoan bizi, ez zarete gatazkako parte izan. Uste duzue horrek lagundu izan duela bi aldeetako jendearekin elkartzeko? Iraola: Lagundu duena beharra izan da. Guk beharra sentitu dugu, baina jende askok eskertu digu beraiengana joatea, beharra zuten beraiek ere. Eta elkarrizketetarako bideak ireki dizkigute, beraien etxekoak, eta beste elkarrizketa batzuk lortzeko giltza izan dira. Hori bertakoa izanda zailagoa izango zen, horrelako xalotasun batekin ikusi gaituzte eta horrek erraztu du? Ez dakit. Jende askok esan digu. Ea balio duen gotortuta dauden jarrera batzuetan arrakala bat irekitzeko edo. Behar horrek lagundu digu. Asensio: Kanpotarren gaiarekin tesi bat egin daiteke, liburuan azaltzen da landuta. Kanpotarra banaiz zergatik ezin dut iritzia eman, zergatik ezin dut galdetu… Gatazka batzuetan kanpotarra izateak giltzarri batzuk eman ditzake, ez zaudelako duela 22 urtetik gorrotoetan kistatuta, gauzak alde emozional hori gabe ikus ditzakezu. Alardea ulertzeko ezinbestekoa da alde emozionala ulertzea, horretan ez dut zalantzarik, baina kanpotik begiratzeak ikuspegi zabalagoa ematen dizu. Ez doaz alferrik Nazio Batuetako ikuskaritzak gatazkak ikuskatzera, kanpotik doaz, barrutik giza eskubideen gatazkak ez direlako berdin ikusten, itsutzen duten faktoreak daudelako.

Elkarrizketak transkribitzen negar pila egin dut nik, goizean ordenagailu aurrean jarri eta dutxara ja negar eginda joaten nintzen.

Sei ataletan dago egituratua lana. Gertatu dena eta gertatzen ari dena kontatzen du, baina saiakera berezia egiten da irakurleak gertatu dena zergatik gertatu den ulertu dezan. Iraola: Argi genuen hasieratik atal bat nahi genuela sustraietara begira egitea. _Bazeuden antropologoak gaia landuta zutenak eta beraiengana iristea oso erraza zen, lan hori egina zegoelako. Gero testimonioetan iritsi zaizkigu gauza batzuk gutxi gorabehera berresten zituztenak aurretiko lan horiek. Ulertu behar hori garrantzitsua iruditzen zitzaigun.

Asensio eta Iraola, Donostian eginiko aurkezpenean

Gero, askotan jotzen da Irun eta Hondarribiaz hitz egitera modu anekdotikoan, ‘jo eske Irungoak eta Hondarribikoak oso matxistak dira’. Ahalegina egin dugu biluzteko, erakusteko Irun eta Hondarribian dauden aldagaiak ez direla Euskal Herriko beste herrietan daudenen desberdinak: aurreiritziak iritzi politiko batzuekiko, aurreiritziak hegemoniatik kanpo dauden mugimenduekiko, zurrumurruak zabaltzea beste sexu joera duten pertsonekiko, festetan klasismoa, festak izatea espazio bat non bakoitzak erakutsi behar duen nor den nor… Gauza horiek guztiek Euskal Herriko herri guztiak zipriztintzen dituzte. Gertatzen dena da herri gutxik dutela Irunek eta Hondarribiak duten tamainako antzezkizun bat, hain errotua denboran, eta hainbeste emozio pizten dituena. Baina iruditzen zitzaigun interesantea aldagai horiek erakustea ez bakanduta, askotan gertatu delako hori, ‘Irungoak eta Hondarribikoak ezin dira ulertu’, eta horrek ez die batera lagundu borroka horretan dauden gizon eta emakumeei. Horregatik egin dugu ahalegina erakusteko gerta zitekeela beste nonbaiten, eta gertatzen dira horrelakoak, ez agian hemen izan duen bortizkeriarekin. Asensio: Kanpoko jende askok esaten du: ‘ez dago ulertzerik, erotuta daude’. Patologizazio bat ematen da, Irunen eta Hondarribian min handia eragiten duena, baita ‘betikoak’ edo oso ‘betikoak’ ez direnei ere. Ulertu nahi eza hor dago. Eta bertan, aldiz, ‘ez gaituzue ulertzen’ esaten dute askotan. Horrek erakusten du gaia ulertzeak zer garrantzia duen. Eta ulertzeko ariketa horretatik, gainera, unibertsalizazioa dator, beste gatazka batzuk ulertzeko lezioa atera daitekeelako alardeetatik. Mertxe Trantxek esaten du, “alardeak oso sinpleak eta oso konplexuak dira, baina duten gauzarik ederrena da, hainbeste elementu dituztenez, edozein gatazka ulertzeko balio dutela”. Nahiz eta parez pare eseri ez diren, eta batzuk falta diren, liburu berean jasoak daude bi aldeetako testigantzak, iritziak, eta gatazka eta festa ulertzeko bi moduak. Iraola: Bai, baina nik hor aitortza bat egin nahiko nuke alarde parekidearen aldeko eragileen alde, beraiek izan direlako askotan kontaktuak lortu dizkigutenak beste aldekoengana iristeko, eta alderantziz ez da gertatu. Aitortza egin behar zaie zelako eskuzabaltasunarekin jokatu duten, beste sektoreetara ere iristen lagundu digute, jakin arren liburuan haientzat oso erosoak ez diren gauza batzuk agertuko zirela, edo jakinda ez zela izango liburu bat erabat zurien eta beltzen artekoa, ñabarduren bila bagenbiltzala. Hori egin dugu, baina horretarako oso argi genuen lehen atalak izan behar zuela bereziki memoria ariketa bat. Ez genuen ulertzen hasi nahi, eta ez genuen bi aldeen artean ekidistante jokatu nahi, aurretik memoria ariketa bat egin gabe, alarde parekidearen alde egiteagatik jazarriak izan diren pertsonen memoria bat egin gabe. Hori egin eta gero, has gaitezen ulertzen zergatik eta has gaitezen galdetzen alde batean eta bestean jendea nola sentitzen den. Asensio: Liburua ez da neutroa, argi geratzen dira gure posizionamenduak. Baina batez ere azken atalean, ez bakarrik hor baina batez ere hor, denentzat deserosoak izan daitezkeen iritziak daude. Elkarrizketa batzuk egiterakoan gertatu zitzaidan sentitzea, ‘ostras, zergatik ez zarete elkartzen? Zergatik ez duzue gauza batzuei buruz hitz egiten?’. Gainera, pentsamolde batzuk ez daude elkarrengandik hain urrun, ondo legoke haien artean kontrastatzea, eseri eta hitz egitea.

Elkarrizketak egin ahala zabaltzen joan zitzaigun ikuspegia, mosaiko bat egiten hasten zarenean bezala, oso polita izan da

Izan dira zuekin elkartu nahi izan ez direnak. Eta hori jaso nahi izan duzue liburuan. Bukaeran elkarrizketatu guztien izen abizenak azaltzen dira, ondoren, jaso dituzuen ezezkoena. Zergatik? Asensio: Beraiekin egon nahi genuen. Zintzotasun ariketa bat egin behar dugu, liburuak hutsune bat du, baina ez da guk haiengana jo ez dugulako, guztiz kontrakoa. Gauzak bide zuzenetatik egin ditugu, formalki, jende batek ez digu erantzun, ezta interesik ez dutela esateko ere. Iraola: Alde horretatik oso mingarria izan da. Egon dira erantzun oso zatarrak ere, iraingarriak gure profesionaltasunarekiko, bidalitako mailei erantzun ez, telefonoa jo eta hartu ez… Ni oso gutxietsia sentitu naiz, jardun honetan horrela tratatzen zaituztenean ez da batere samurra izaten. Horietako batzuek irakurriko dute liburua, seguru. Nola hartuko dutela uste duzue? Asensio: Ni baikorra naiz izatez, batzuetan gehiegi, baina espero dut sektore batentzat balio dezakeela enpatizatzeko jazarpena jasan dutenekin. Gazteek ez dute ezagutuko hasieran gertatu zena, jazarpen horren berri ez zaie iritsi, eta gure asmoetako bat hori zen, ezagutaraztea. Eta, erabaki dugu jazarpenaren arduradunen izen abizenik ez jartzea, nahiz eta baditugun, ez dugu hori bilatu. Nire esperantza da ate bat irekitzea, jarrera batzuk desgotortzeko. Iraola: Hasieratik argi genuen zerbait eraikitzailea egin nahi genuela. Argi genuen Berria-ko ildo editoriala zein zen, emakumeen parte hartzearen aldekoa, ezin zuen beste izan, eta gu oso eroso egon gara ildo editorial horretan, jakina, kazetari bezala argi izan dugun bezala hor egon behar genuela. Baina liburu bat idatzi behar genuenean, ez genuen zuri eta beltzen arteko kontakizun bat egin, zerbait eraikitzailea izan behar zuen. Nik uste, jarrera hain itxia aurkitu dugunean alde batzuetan, ez zutela hau espero, beste zerbait espero zutela, ez zutela uste zerbait eraikitzailea izan zitekeenik. Nola interpretatuko duten? Ez dakit, arrastorik ez daukat.

80 pertsonen ekarpenak jaso dituzte ‘Alardeak, ukatutako plazara’ liburuan

Liburuak kontatzen dituen pasarte batzuk gogorrak dira. Elkarrizketak egiterakoan, grabazioak ordenagailura pasatzerakoan… zein izan da une zailena? Asensio: Elkarrizketa batzuk oso luzeak izan dira, gai oso intimo eta pertsonalak jorratu ditugu, eta gero etorkizunari begira jarri gara… 80 elkarrizketa izan dira, eta guztietan bildu da materiala atal guztietarako. Oso luzeak, eta oso emozionalak. Elkarrizketak transkribatzen negar pila egin dut nik, goizean ordenagailu aurrean jarri eta dutxara ja negar eginda joaten nintzen. Oso gogorra zen, idazten ere malko batzuk bota ditut. Oraindik zaila egiten zait gauza batzuk imajinatzea, jendeak bizitza nola utzi duen gatazka honen erruz, hain min sakon eta iraunkorra nola egin zaion, eta nola ez zaion ia inori inporta izan. Niretzat hori oso gogorra izan da.

Herrietan ekarpen eraikitzailea nahi genuen egin, baina kanpora begira ere balioko zuena, Euskal Herrirako balioko zuena.

Asko luzatu den eta bidean ondorio latzak utzi dituen gatazka baten kontakizuna da liburua, protagonisten ahotik kontatutakoa. Aurkezpenean azaldu zenuten erreportaje oso-oso luzea dela, eta forma hori du, 80 elkarrizketa baino gehiagoetan oinarritutako erreportaje batena. Nahita? Iraola: Natural atera zaigu, hori delako egunero egiten duguna. Zerbait irakurtzeko erraza izan behar zen, hori argi genuen. Gure estiloa hori da, ez da bilatzen lan akademiko bat, kazetaritza lana da gurea. Prozesu naturala izan da, elkarrizketak egin ahala zabaltzen joan zitzaigun ikuspegia, mosaiko bat egiten hasten zarenean bezala, oso polita izan da, zoragarria, pieza berriak nola jartzen genituen. Une bat iritsi zen irudikatu nuena liburua oso korala izango zela, baina gero askoz gehiago izan da. Prozesu hori polita izan da, gogorra, komentatu ditugun gauza batzuengatik, baina puzzle hori osatzea ariketa oso interesgarria izan da. Asensio: Gainera, nahi badugu gaia Euskal Herrira zabaldu, jendearengana hurbildu, ariketa hori kazetaritza dibulgatiboaren bidez egin behar da, hizkuntzaren aldetik gertutasuna behar zen. Iraola: Bizipenak ere kontatu nahi genituen, eta bizipen horiek naturalak izan behar zuten. Hori bilatu dugu, bagenekien zertan ari ginen. Edozeinek irakurtzeko moduko liburua dela esan daiteke: Gatazkaren alde batekoak zein bestekoak, eskualdekoa izan gabe gaiarekin interesa duenak… Iraola: ‘Gasteizko batek hau ulertu behar du eta interesgarria iruditu behar zaio’, nik irudi hori nuen buruan. Solaskideak ere oso kontuan izan ditugu, ‘hainbeste eman digun honek nola hartuko du?’ Kezka hori ere izan dugu. Izan dira solaskide bereziak… Lehengoan irakurle batek esan zigun, ‘badaude solaskide batzuk ateratzen diren momentuan maitemintzen zaituztenak’, eta egia da. Batzuek protagonismo handia dute, beste batzuk, nola esan, bigarren mailakoak dira… Baina denek osatzen dute puzzlea, denak kontuan izan ditugu eta koma bakoitza zaintzen saiatu gara, kontatu diguten hori ondo islatzeko. Asensio: Herrietan ekarpen eraikitzailea nahi genuen egin, baina kanpora begira ere balioko zuena, Euskal Herrirako balioko zuena. Hau gertatzen ari da, zerbait egin beharko da, ez? Urte asko pasatu dira, eta bizikidetza leundu da, baina arazoak hor dirau. Normaltasunik ez da… Asensio: Gatazka bat dago, argi eta garbi, eta bideratu behar den gatazka bat da. Iraola: Askotan hedabideetan irakurtzen dugu, ‘dena ongi joan da’, eta horrek gu asaldatzen gaitu. Liburu honekin ere adierazi nahi genuen gure ustez hori ez dela normala, eta ezin dela normaltzat hartu. Gatazka dago modu ikusgarri batean, eta gatazka dago modu latente batean. Elkarrizketetan badira izen eta abizenik gabe parte hartu duten pertsonak, eta badaude parte hartu nahi izan ez dutenak, gai honi buruz hitz egin nahi izan ez dutenak. Tabuaren mamua presente dago liburuan, ez dugu guk asmatu, behin eta berriz atera zaigu. Hori normala bada… Gizartea ere tabuz zipriztinduta dago, bizi gaitezke horrekin jakina, eta bizikidetza hobetu egin da, baina kontuan hartzeko xehetasun bat dela iruditzen zaigu. Bada liburuan zehar errepikatzen den ideia bat, nolabait bi aldeetan onartzen edo behintzat kontuan hartzen dena. Emakumeen parte hartzea ukatzen dutenek inoiz ez dute barkatu gatazka hasi zeneko modua. Oraindik hori ez dute ahaztu batzuek. Iraola: Teresa del Vallek argi esaten du, bat, estratega txarra izateak ez duela esan nahi arrazoia ez duzunik, eta bestea, estrategia bat modu egokienean ez hasteak ez du esan nahi hor ainguratuta geratu zaitezkeenik. Aitzakia bat iruditzen zait nire esatea orain dela 22 urte gauzak nola egin ziren… gauzak egin ziren duela 22 urte gizarteak eskatzen zuen moduan eta eran. Oso presente dago liburuan, askotan esan digute, ‘inposatu nahi izan zuten’, eta gu ideia hori pixka bat desmontatzen saiatu gara. Asensio: Errelato horretan dago gatazka enkistatuta hein handi batean. Hori behin eta berriz errepikatzerakoan, aitzakia perfektua eraiki dute, eta aurre egin behar zaio. Hitz egin dezagun egungo 12 urteko neskez, duela 22 urte ez zeudenez, euren eskubideez. Zergatik ezin du bere nebaren ondoan desfilatu, goazen horretaz eztabaidatzera. Egungo egoeratik abiatuta, zer beharko litzateke gatazka gainditzeko, Irunen alarde bakarra eta parekidea egoteko, eta Hondarribian emakumeek soldadu gisa alardean parte hartzeko? Iraola: Ezinbestean lidergo instituzionala beharko litzateke. 80 elkarrizketa egin aurretik argi nuen, eta 80 elkarrizketa egin eta gero argiago, pentsamolde horiek hain errotuta badaude, lidergo instituzionala behar da hasieratik adarretatik heltzeko. Iñigo Lamarca Ararteko izandakoak esaten du, “gizartea aurretik doa eta gizarteak ez luke aurretik joan beharrik”. Gertatu diren gauzak gertatuta, gehiengoaren izenean gutxiengoari zein tratu eman zaion, eta zein tratu ematea onetsi den, eta esango nuke, onarpen horren bidez hauspotu egin den, niri hori onartezina iruditzen zait. Iruditzen zaigu, eta hala helarazi digute, gizartean jende asko dagoela auzi hau konpontzeko gogoz. Baina guk alarde tradizionaleko agintariak jarrera jakin batzuetan ainguratuta ikusi ditugu, eta ainguratuta ikusi ditugu udal instituzioak. Ez dut ulertzen udalek nola ez dieten harrera egiten konpainia parekideei, eta iruditzen zait, keinu horrekin, jende askok lasaitasun bat sentituko lukeela gizartean marra gorri hori ez dagoela sentitzeko. Baina urrats hori ez dagoen bitartean, askoz zailagoa izango da. Ekainaren 30a gertu dago. Geroxeago iritsiko da irailaren 8a. Alardeak, ukatutako plazara liburua idatzi eta gero, beste begi batzuekin, edo beste esperantza batekin jarraituko al dituzue aurtengo alardeak? Iraola: Niri berretsi egin dizkit buruan nituen gauzak, senak esaten zidana berretsi dit, aldagai sakonak zeudela, instituzioen jarrerarekiko nituen iritzia… Noski, ezberdin ikusiko ditut, askori izen abizenak jarriko dizkiodalako alarde parekidean parte hartzen duten gizon eta emakume askori, baita beste alardean parte hartzen duten batzuei ere. Lehenago baino bereziago izango da, dudarik gabe. Asensio: Arantxa Irunen gehiago egon da, ni Hondarribian. Eta irailaren 8a, eta aurreko astea, iristeko irrikaz nago. Badut gogoa, gatazka hobeto ezagututa joango naizelako. Baina niri aldatu zaidana esperantza da, alarde tradizionalean parte hartzen dutenekin. Igual baikorregia da esatean haiengan konfiantza dudala, ez dakit nola esan. Askotan esan da kanpotik, ‘mutil hauek guztiak emakumeak parte hartzearen kontra daude?’, eta nik ere horrela ikusten nuen. Eta konturatu naiz ez dela horrela, bakoitzak bere arrazoia du bere konpainian desfilatzeko, eta iruditzen zait orain dela euren txanda. Liburuarekin gauza bat erakutsi da, lasaiago hitz egin daitekeela honetaz. Ordua iritsi da beraiek zer egin nahi duten eztabaidatzeko, gazteengan esperantza dut, emakumeen parte hartzearekin arazorik ez duten horien txanda da. Iraola: Iritsiko da, nonbaitetik artikulatuko da. Giroa asko baretu da, jendeak beste gogoa du, sentipena badago, ziklo hau azkenetan dago, baina noski, eragin beharra dago, goitik eta behetik. Eta, liburuak, eragiteko balioko al du? Iraola: Guk zerbait eraikitzailea egin nahi genuen, behintzat gaia ateratzeko balioko du, mahai gainean jartzeko. Hortik aparte, gure ekarpena xumea da, baina argi genuen hasieratik zerbait eraikitzailea egin nahi genuela, ez gehiago banatu edo gaiztotuko zuena.

Liburu-fitxa

Izenburua. Alardeak, ukatutako plazara.

Egileak. Maite Asensio Lozano eta Arantxa Iraola Alkorta.

Argitaletxea. Berria-Euskal Editora SM, Elkarlanean SM, Jakin Fundazioa. Aleka bilduma.

Orri kopurua. 185.

Azala. Irune izquierdo.

Azaleko argazkia: Juan Carlos Ruiz / Foku.

Infografiak: Joxean Apeztegia.

Azken berriak

Harpidetu zaitez gure buletin irekira!
Astekarko eduki nagusiak, asteko albiste ikusienak, martxan ditugun zozketa eta egitasmoak, asteburuko egitarauen agenda eta askoz gehiago!
Ostiralero zure posta elektronikoan.