Bizkar emanez konponbideari

Alarde eguna da gaur Hondarribian. GIPUZKOAKO HITZAk gaiaren gaineko erreportajea egin du, Jaizkibel konpainiak 20 urte bete dituelako.

Bidasoko Hitza

Hondarribia

2017/09/08

Jaizkibel konpainiaren entsegu baten irudia.

Eider Goenaga Lizaso / Gipuzkoako Hitza Ezin da ukatu. Hogei urtean asko aurreratu dugu, asko hobetu da egoera. Eta hori gure lorpena da. Ez dugu lortu gure helburua, alardea mistoa izatea, baina asko egin dugu”. Izaskun Larruskainek aurten utzi dio Hondarribiko Jaizkibel konpainiako kapitain izateari, eta txilibitua hartuta dabil entseguan, pozik, festa giroan. “Duela hogei urte, hau ezinezkoa zen. Entseguetara ez genituen umeak ekartzen, beldur ginelako, eta ez soilik irainen beldur”. Hogei urte bete ditu aurten Jaizkibel konpainiak; hogei urte, alardean soilik kantinera izatetik emakumeek gizonen ondoan desfilatzeko pausoa eman zutela. “Lehen urteetan, desfilatzen ere ez ziguten uzten, eta entseguak herrigunetik kanpo egiten genituen”. Astelehena da, eta jai giroa da nagusi Hondarribian. Alardeko konpainia guztiak dabiltza herrian, eta txilibitu eta danbor hotsa entzuten da nonahi. Festak ez dira hasi, baina hasi direla dirudi. 19:45ean, Bitoriano Juaristi kaletik abiatu dira Jaizkibelekoak. Oihana Etxebarrieta kapitaina dute buru, eta, haren aurretik, kaleko jantzitako bi ertzain. Larunbateko entseguan, San Pedro kalean, Jaizkibel konpainiari bidea oztopatzen saiatu ziren, ibilbidean taberna bateko mahaiak eta aulkiak jarrita. “Gaur berriro gertatzen bada, isunak jarriko dituztela ohartarazi dute ertzainek”, azaldu du Larruskainek. Hondarribiko Arma plazan jendetza bildu da. Dozena erdi konpainia pasatu dira bertatik, baita udal musika banda ere —bandako zuzendaria emakumea da, baina alardean ez da ateratzen—. Jendeak txaloka hartzen ditu gizonek osatutako konpainiak, baina txalo zaparrada handiena kantinerak jasotzen du. Bat-batean, jendea mugitzen hasi da; batzuk erretiratu egin dira, beste batzuk hurreratu, bakarren bat bizkarrez jarri da, eta horrela jarraitu du Jaizkibel konpainia pasatu denean. Txalo hotsa ez da beste konpainiek entzundakoa bezain ozena, baina jasotako txaloei irribarrez erantzun diete desfilatzen ari direnek. Arma plazan atseden hartu, eztarriak busti, eta 21:00etan jarraitu dute aurrera. San Pedro kalera abiatu dira, duela hogei urte zapaltzea ere bururatuko ez zitzaien kalera. Jendetza bildu da kalearen bi aldeetara, ilara txukunean, konpainiei txalo egiteko prest. Gizonak desfilatzen ari dira, eta nabarmena da begira jarrita dauden gehienak emakumeak direla, neska gazteak asko. Pasatu da konpainia bat. Txaloak. Beste bat, txaloak berriro ere. Banda igaro da gero, eta ozenagoa izan da txalo zaparrada. Pixkanaka, zurrumurrua nagusitu da, eta apurka-apurka neska gazte asko bizkarrez jarri dira. Urrutira, danbor eta txilibitu hotsak entzun eta txapela gorriak ikusten dira. Badatoz Jaizkibelekoak. Bizkarra emanda jarri diren neskak gazteak dira, gehienak ez dira 18 urtera iristen, eta aurreko egunean mahaiak eta aulkiak jarri zituzten tabernaren parean bildu dira gehienak. Deialdiren bat egin dutela ematen du, ez dirudi kasualitatea; aurretik eta ondoren, bizkarra emanda jarri direnak gutxi batzuk izan baitira. Bigarren lerrotik, gizonezko batek galdera egin die neskei:”Ez al duzue ikusi behar?”. “Ez, baina gure iritzia ematen ari gara”, erantzun dio neska batek. Aurrean jarri zaio gizona. “Aizu, 18:00etatik gaude hemen, eta honetarako etorri gara”. Kasurik ez. Iritsi dira Jaizkibelekoak, eta ikusi dituzte bizkarra emanda jarri diren herritarrak. Baina, batez ere, txaloak entzun dituzte, asko baitira San Pedro kalera Jaizkibel animatzera joandakoak ere. Kontrako oihurik ere ez da entzun, eta festa giroan amaitu dute entsegua. Beti hitz egiteko prest Pena ematen dio Larruskaini hain neska gazteak jarrera horretan ikusteak, ez zaio ulergarria iruditzen, baina argi du hori ez dela oztopo bat izango. Gaur, alardean, Jaizkibeleko neskek eta mutilek elkarrekin desfilatuko dute; festa giroan, eta, batez ere, ospakizun giroan egin nahi dute. Gainerako konpainiak ordu berean eta elkarrekin irtengo dira, baina Jaizkibelek bere aldetik egingo du desfilea. “Gure helburua da berriro ere betiko alardea egitea; betiko alardea, udalak antolatzen zuena, eta denek batera egiten zutena. Baina, noski, emakumeak desfilatzen onartuko dituena. Hori lortzeko giltza udalak du, beste inork ez”. Udalari, ordea, ez dio konponbiderako borondaterik ikusten, ezta soilik gizonezkoena den alardea antolatzen duen Alarde Fundazioari ere. “Hemen konponbiderako urratsik inork egin badu, Jaizkibel konpainiak egin du. Gu beti egon gara eseri eta hitz egiteko prest, baina beraiek ez dute gurekin eseri ere egin nahi”. Elkarrekin behin bakarrik eseri direla dio Larruskainek, eta orduan Jaizkibel konpainiaren desfileari manifestazio izaera ez ematea onartu zutela nabarmendu du. “Ez geunden denok ados, baina onartu genuen, eta beraiek esan ziguten plastiko beltzik ez zutela gehiago jarriko gu igarotzean. Guk bete genuen hitza. Beraiek, ez”. Plastiko beltzekin, edo plastiko beltzik gabe, Jaizkibelek bere bidea egingo du gaur, eta helburua lortu arte bide egiten jarraituko dutela berretsi du Larruskainek.

Amaia Agirre: “Belaunaldi berria betaurreko moreak jantzita dator”

Emakume bertsolariei eman die aurten Jaizkibel konpainiak Berdintasunaren Hiria saria, azken 25 urteetan plazara ateratzeko egin dituzten urratsen eta izan duten bilakaera azkarraren aitortza gisa. Amaia Agirre (Villabona-Amasa, 1977) beste bost bertsolarirekin batera izan zen joan den larunbateko ekitaldian: Ainhoa Aranburu, Erika Lagoma, Maialen Lujanbio, Kristina Mardaras eta Uxue Alberdi. Jatorri eta belaunaldi ezberdineko bertsolariak bildu zituzten, gainerakoen ordezkari, eta konpainiaren zapiak jaso zituzten, ikur sinboliko gisa. Emakume bertsolariek 25 urtean egindako ibilbidea nabarmendu dute saria emateko garaian. Nola bizi izan duzu zuk bide hori? Nik bizitza erdia baino gehiago daramat bertsotan, eta aldea dago gu hasi ginen garaitik orain hasten direnengana. Bertsolaritzan, beste edozein arlotan bezala, erdi nahi gabe hasten zara, eta inertziak eramaten zaitu. Niri hala gertatu zitzaidan, behintzat; izan nahi duzu bertsolari, baina ez dakizu nolako bertsolaria izan nahi duzun. Ni hasi nintzenean, hor zeuden Estitxu Arozena, Estitxu Fernandez, Maialen Lujanbio, Iratxe Ibarra… dozena erdi bat izango ziren; baina, oraindik horiek ez ziren nire erreferenteak, nire idoloak beste bertsolari batzuk ziren. Eta, inertziaz eta gogoeta handirik gabe, horiek imitatzen dituzu. Gogoeta gero iristen da. Uste dut, gure belaunaldiari esker, gaur egungo gazteek oso ezberdin bizi dutela bide hori. Guk jarri diegu halako koltxoi bat, ispilu bat, erreferente bat. Guk kostata emandako pausoak beraiek modu naturalagoan ematen dituzte, eta, batez ere, modu hausnartuagoan. Eta zein da gerora egin duzun gogoeta hori? Hasi ginenean nahikoa zen bidea egite hutsa; oholtzara igo eta bertsotan egitea zen helburua. Gerora egin dudan hausnarketa bat da, adibidez, garai hartan belarriak ez zeudela ohituta ahots fineko emakume bertsolariak entzutera. “Atera paparra eta kantatu ozen”, esaten ziguten. Entzuleak ohitu egin behar izan du horretara. Eta, gaietara ohitu den bezala, begiak eta belarriak ere ohitu egin dira emakumeak oholtzan ikustera. Gu zergatik sartu ginen hain erraz bertso munduan?Ez zait horrela hitz egitea gustatzen, baina izan liteke estereotipo maskulinoa genuelako? Nire ustez, bai. Egun, abanikoa zabalagoa da; orduan ez, denak antzekoak ginen, ahots sendokoak, eta gorpuzkeraz ere bai… Inoiz sentitu duzu kuota bat betetzeko deitu zaituztela bertso saio batera? Bai, emakume bat behar zen oholtzan, berdin zion maila ematen zenuen edo ez. Arantzazu Loidi, Estitxu Arozena, Amaia Telletxea, Estitxu Fernandez… erretiratu zirenean, Maialen eta Iratxe Ibarra ziren gehien zebiltzanak. Garai hartan, Maialenek ezin zuenean, maiz deitzen ninduten. Eta hori ohore bat zen, baina, aldi berean, karga ere bai. Batzuetan, nahikoa lan duzu zeure burua ordezkatzen; nola ordezkatuko duzu beste inor? Nola izango zara emakume guztien ordezkari? Emakumeak, oholtza gainean, puntu exotikoa jartzen zuen? Estitxu Arozenak bere garaian esaten zuen gaztea, nafarra eta neska zelako deitzen zutela saioetara. Kupo hori jartzea, berez, ez da txarra; baina konturatzen zara zu baino maila handiagoa duten mutilek ez dutela inondik inora zuk adina plaza egiten, eta horrek zer pentsatua ematen du; eramaten jakin behar da. Gogoeta handirik gabe ez ezik, zure belaunaldiko emakume bertsolariek bidea bakarka urratu zenutela dirudi. Orain, badituzue elkarguneak, ezta? Bai, Bertsozale Elkartean badugu genero talde bat, eta edozein kezka, ideia edo zalantza konpartitzen dugu bertan. Bestetik, duela pare bat urte Ahalduntze Bertso Eskola sortu zen. Hilean behin elkartzen gara, eta tailer moduan egiten dugu. Gure kezkak plazaratzen ditugu; bertso saioetan noiz egoten garen eroso eta noiz deseroso; zergatik deserosotasun hori; batzuetan gaiagatik izan liteke, landu gabe dugulako, edo bertsokide batek zerbait formulatu duenean ez dakigulako nola erantzun… Egoera asko detektatu ditugu, eta batzuk landu ditugu. Oso-oso aberasgarria izan da. Emakume bertsolariak, hala ere, gutxiengoan aritzen zarete oraindik, ezta? Bai, oholtzan hala izaten da. Baina, gaur egun, bertsolariak ez dira soilik oholtzara begira aritzen, sormen lana askoz ere zabalagoa da: bertso jarriak, bertso musikatuak, bestelako ikuskizunak… Orain dabiltzan emakume gazteei galdetzen diezunean ea ehun saio egingo lituzketen, edo txapelketan parte hartu nahi duten, askok ez dute hor ikusten bidea. Ni hasi nintzenean lerratuta zeunden oholtza gainekora, ez zegoen besterik. Maialenek esaten du hau oihana dela; eta hor ibiltzea batzuetan ederra da, baina beste batzuetan ez, oholtzakoa ez baita beti erraza. Neska gazte asko beraien tokia aurkitu nahian dabiltza, eta hor dago haien eta gure arteko diferentzia, beraiek badutela aukera bat; guk inertziaz jardun genuen. Jaizkibelekoei ez bezala, zuei plastiko beltzik ez dizuete jarri. Baina bidea erraza izan da? Plastiko beltzik eta txisturik ez. Gaztea nintzenean, komentario desatsegin batzuk entzun nituen, baina, oraindik osatu gabe zaudenez, normala eta guzti iruditzen zaizu. Bestalde, bertso saio on bat egiten nuenean, edo gustagarri nintzenean, baloratzen ninduten gizonezko estereotipo jakin batera arrimatzen nintzelako. Eta barrutik, gizonezko bertsolarien aldetik, oztoporik? Ez; alderantziz, beti ondo. Baina Egañak esaten zuen beraiek ere ohitu egin behar izan zutela, eta zaindu, eta kontuz ibili; asko ikasi zutela euren buruaz oholtzan emakumeekin kantatzen hasi zirenean. Eta lorpen handia da hori. Guk ere ohitu behar izan dugu; nik ere, galbahe txiki bat jartzen ez badut… Nik beti esaten dut barruan matxista txiki bat dudala, hori izan delako gure iturria, gu ere bagarelako hori, horri tiraka bihurtu garelako bertsolari. Lan handia eta hausnarketa behar dira horri buelta emateko. Seguru nago bertsolaritza eta plazako jarduna ezberdina izango litzatekeela aldiro lau emakume eta gizon bat ariko balira oholtzan. Bati baino gehiagori entzun izan diot astebururo alderantzizko testuinguruan arituko balitz agian deseroso sentituko litzatekeela. Eta horrelakoetan garrantzitsua da kontziente izatea. Gaiak ere aldatuz joan dira. Gai jartzailea emakumea izateak beste prisma bat ematen dio saioari. Orain ez hainbeste, baina orain arte emakumea ardatz zuten gaiak beti emakumeoi jarri izan zaizkigu. Baina gizarteko gaiak dira, eta horren inguruan gizonezkoek zer pentsatzen duten ere interesgarria da. Bestetik, gaiak asko erraztu edo zail dezake emakume bertsolariaren jarduna. Bertsolariek diskurtso feminista landu egiten duzue? Nik bereziki ez dut gehiegi hausnartu duela sei bat urte arte. Baina bai. Plazetan lekua egiten ari diren neska hauek euren ibilbidean zehar diskurtsoa guk baino lehenago eraiki dute. Erreferenteak eta bilguneak izateak horretarako bidea zabaldu die, eta interesa eta kontzientzia ere piztuta dakarte. Dudarik gabe, belaunaldi berria betaurreko moreak jantzita dator.

[Galeria] Ertzainik gabe desfilatu du Jaizkibelek

Azken berriak

Harpidetu zaitez gure buletin irekira!
Astekarko eduki nagusiak, asteko albiste ikusienak, martxan ditugun zozketa eta egitasmoak, asteburuko egitarauen agenda eta askoz gehiago!
Ostiralero zure posta elektronikoan.