"Krisialdia antzerkigintzan lan egiten dugunon hazitegia da"
Madrilgo Bululu 2120 konpainiak ‘Lluvia de ángeles sobre París’, Alfonso Sastre antzerkigilearen lehen «komedia konplexua» taularatuko du Hondarribiko Itsas Etxeko Auditoriumean etzi, igandean, 19:00etan.
Aspalditik bizi da Hondarribian Alfonso Sastre antzerkigilea (Madril, 1926). Askotariko literatura idatzi izan du (dramatikoa, teorikoa, olerkia…) eta denetan agertu da maisu. Beste aitorpen askoren artean Espainiako Antzerki Saria jaso zuen 1986an, eta Literatur Dramatikorena 1993an. Baina, landu izan dituen gaiengatik gutxitan antzeztu dira bere obrak.
Etzi, bere jaioterriko Bululu 2120 konpainiak Lluvia de ángeles sobre París taularatuko du Itsas Etxean. Antzerkiarekin bukatu zuela esan eta gero idatzi zuen Sastrek: «Ez nuen hitza bete, baina beste antzerki mota bat da». 1994. urtekoa da, baina ikusleak atzo idatzita dagoela pentsa dezakeela uste du Sastrek.
Ostegun eta ostiralean Donostian [elkarrizketa astelehenean egin zen] eta igandean Itsas Etxean taularatuko dute Lluvia de ángeles sobre París. Urduri zaude?
Antzerkia lantzen dugun idazleok urduri jartzen gara obra bat estreinatu aurreko egunetan, eta hortaz, urduri egon beharko nuke, baina urduritasuna baino gehiago jakingura da daukadana gertaera ezohiko honen aurrean, ez baita oso ohikoa nire obrak estreinatzea. Horrek ikusmina sortzen dit, nola funtzionatuko duen, garai batean arrakasta esaten zitzaion hori izango ote duen, edo ikusleek hoztasunez hartuko duten… Jakingura dut.
Zergatik da hain zaila zure obren antzerkiak ikustea?
Uste dut egungo antzerkiarengandik urrunduta nagoelako gertatzen dela, bai Espainiakotik, eta baita euskal antzerkigintzatik ere. Begira, Antonio Malonda bera, Lluvia de ángeles sobre París lanaren zuzendaria, saiatu izan da nire estreinaldiren bat egiteko finantzazioa lortzen, baita Euskal Herrian estreinatzeko ere. Behin baino gehiagotan saiatu da, eta ezin izan du lortu, orain arte.
Urte askoan Espainiako bi zuzendarik soilik agertu dute interesa nire antzerkigintzagatik, eta biak hilda daude. Bai Adolfo Marsillachek eta baita Jose Maria de Quintok, biek estreinatu dituzte nire lanak. Beraiek ez daude jada, eta beraiekin desagertu zen ere antzerkigintzarekin nuen lotura.
Despistaturen bat obra dramatiko bat ikustera joango da antzokira, hori baita zure obretatik espero dena. Baina zure lehen komedia da. Zer da ikusleak topatuko duena?
Komedia da, lan komikoa. Nire hastapenetako filosofia gizakiaren funtsezko existentzia tragikoaren ideian oinarritzen zen. Ideia hori albo batera utzi nuenean, gizateriaren tragedia horretan elementu komikoak barneratzen hasi nintzen, komediara jauzi egin gabe; tragedia konplexua izena jarri nion idazteko modu berri horri. Lan tragikoak ziren, baina konplexuak. Elementu komikoa askotan azaleratzen zen, baina elementu tragikoak indar handiagoa zuen, eta geratzen zena tragedia zen, ez tragikomedia. La taberna fantástica-n, esaterako, publikoak barre asko egiten zuen antzezlan osoan zehar, eta tragedia bat zen, gizartetik kanpo zebilen quinquillero baten istorioa kontatzen zuena.
Lluvia de ángeles sobre París obran, publikoak komedia bat ikusiko du, baina esango nuke ez dela ohiko komedia bat, komedia konplexu bat baizik. Beti gauzentzat izenak asmatzeko beharra izan dut, eta komedia honentzat izen hori asmatu nuen, komedia konplexua. Garai batean hainbat etsipen eduki nituen antzerkiarekin, eta erabaki nuen, baita publiko egin ere, ez nuela gehiago antzerkirik idatziko. Ez nuen hitza bete, antzerkirako idazten jarraitu nuen, baina antzerki mota berri hau, komikoa, edo komiko konplexua.
Bululuk Madrilen estreinatu zuen obra, eta aurretik irakurketa eszenifikatuak egin zituzten. Aukerarik izan al duzu bat edo beste ikusteko?
Ez ditut ikusi. Hainbat gauza nituen esku artean, eta ez nuen aukerarik izan. Bideoak bidali zizkidaten baina galdu egin nituen, gero aurkitu, baina ordurako Euskal Herrira etortzekoak ziren eta honakoa esan nuen, ‘ez ditut ikusiko, estreinaldirako oso ordu gutxi geratzen dira, eta izan dadila ezustekoa niretzat’.
Ondo ezagutzen duzu Antonio Malonda, obraren zuzendaria. Nolakoa da lan egiteko bere modua?
Ederki ezagutzen dut, aspalditik. Esan dudan bezala, nire obrak estreinatzen saiatu den zuzendarietako bat izan da. Katalana da izatez, baina Madrilen bizi da, eta bertan 1970eko hamarkadan Aktoreen matxinada (Rebelión de los actores) mugimenduko partaide izan zen. Hainbat gauza eskatzen zuten; batetik, egunero bi funtzio ematearen kontra zeuden eta bakarra izatea eskatzen zuten, lana arinagoa eta kalitate handiagokoa izateko. Eta bestetik, aktoreak antzerki fenomenoaren sortzaile zirela aldarrikatzen zuten, ez zirela bakarrik beste batzuen talentua eszenan jartzen zutenak, beraiek ere talentua zutela eta antzezten zuten horren egilekide zirela esaten zuten, eta noski, arrazoi osoa zuten.
Aktore zenean nirekin harremana izan zuen, nire lan batzuk interpretatu zituelako Madrilen. Adibidez, Guillermo Tell tiene los ojos tristes lanaren antzezpen bikaina egin zuen, oso oldarkorra, izaera erabat politikoko obra bihurtuz. Nire lan bat hoberen egin izan den aldietako bat izan zen hura. Garai hartan, antzerkiko gizon eta emakume batzuk diktaduraren aurrean lerrokatu ginen, eta lan horretara bideratu genituen gure gaitasunak, eta haietako bat izan zen Malonda.
Didaktikak ere garrantzia handia zuen berarentzat. Guillermo Tell tiene los ojos tristes Bululu taldeak antzeztu zuen, eta gerora antzerki eskola bilakatu zen Bululu. Areto txiki bat egokitzea lortu dute, eta bertan egin zuten Lluvia de ángeles sobre París testuaren lehen irakurketa publikoa.
Zer suposatzen du zuretzat zuk idatzitako obra baten antzezpena etxe ondoan ikusi ahal izateak?
Oso berezia da niretzat, bikaina. Antonio [Malonda] askotan egon da Euskal Herrian eta euskal aktore askok bere irakaspena dute, bera izan da euren irakaslea ikastaroetan eta. Eskarmentu handia du, urte asko egin ditu antzerkia irakasten, eta bere ibilbidea oso aberatsa da. Eta bera eta beste lagun horiek etxera datoz, lehengotik nire oraingo etxera.
Terroristatzat hartutako aingeruak, legez kanpo utzitako alderdiak, paperik gabekoak… 1994an idatzitako lana da, baina egungoa dela dirudi.
Egungoa dela eman dezake, eszenaratzearen eta interpretazioaren metodo esperimentatuenak erabiltzen dituztelako. Eta gaia atenporala da nolabait, duela hogei edo hogeita hamar urteko lan bat izan daiteke, baina berdin-berdin izan zitekeen herenegun idatzitakoa, eta bai bata zein bestea, biak sinesgarriak lirateke. Eta hor datza hein batean lehen aipatzen nizun ikusminaren zati bat, hau da, zer irudituko zaio publikoari, duela hogeita hamar urteko lana dela, edo atzo idatzitakoa? Hori da nire jakingura ziztatzen duen gauzetako bat. Nik pentsatzen dut abangoardiako ikuskizuna izango dela, baina ikusi arte ezingo dut jakin.
Protagonistei ez zaie gehiegi gustatu testua, aldiro kritikatzen baitute. Protagonista izateari utzi eta kritiko bihurtzen direla dirudi…
Egia da pertsonaiak ez daudela batzuetan ados obrarekin, eta kexu agertzen dira egileak esan arazten dizkien esaldi batzuekin: Zer ari gara orain hemen geldirik, izango da autoreari ez zaiola ezer bururatzen, gurekin ahaztu da… Pirandeliano efektua deitzen zaio horri, aktoreak idazlearen kontra matxinatzen dira eta zenbait pasarteren garapenarekin ezadostasuna agertzen dute. Egiten ari direnaren gogoeta egiten dute, eta aktoreak direla konturatzen dira, norbaitek idatzi dituela, edo idazten ari dela. Joko hau dibertigarria gerta daiteke eta hala izatea espero dut, jendea dibertitzea jokoarekin. Ondo pasatu dezatela baina ez edonola, ez antzerki komikoan bezala autoreak ikusleen tripa kilimatzen duela, hori ez, baizik eta buruarekin, inteligentziarekin, ikusleen gaitasun gorenekin jokatzen.
Niretzat, idazterako orduan, oso dibertigarria da horrela egitea, baina ez dakit antzokian funtzionatuko ote duen. Nahiko nuke obraren estreinaldian barreak izatea, baina ez baleude ez litzaidake axolako, nahikoa dut ikusleak gertatzen ari denarekin adi daudela ikustearekin, barrerik entzun gabe ere. Baina emaitza ona izatea nahiko nuke Bululukoengatik batez ere, gogo handia jarri baitute nire obra prestatzen. Madrilen izandako estreinaldiek harrera ona izan dute eta onak izan dira kritikak ere. Haien lanaren kalitatea bermatuta dago, horrekin ez daukat zalantzarik.
Liburua irakurri ez duenak gauza asko galduko ditu, egilearen oharrak, besteak beste.
Bai, hala da. Nire azken liburuetan ohar asko sartzen ditut, egiten ari naizenaren barrenak kontatzea gustatzen zait, idazterakoan zein arazo topatzen ditudan eta zein irtenbide aukeratzen ditudan.
Eta zure prosa ezagutzeko aukera da, zure ironia…
Bai. Niri asko gustatzen zait nire prosa irakurtzea, baita nire prosa teorikoa ere. Asko ikasten dut nire idazlanak irakurtzen [barre egin du]; batzuetan esaten dut, ‘nire obrak irakurri behar ditut’, batez ere teorikoekin gertatzen zait, ez baitut gogoratzen zer idatzi dudan. Pentsa, idatzi ditudan liburu filosofikoen orrialdeen batuketaren emaitza 7.527 da, eta batzuetan nik idatzitako orrialde horiek irakurrita ikasten dut, eta oso ondo pasatzen dut, ezagutuko ez banitu bezala.
Antzeztuak izateko direnez, askotan ahazten zaigu testu dramatikoak irakurri ere egin daitezkeela.
Hala da, ahaztu egiten zaigu eta egun mugimendu bat dago hori aldarrikatzen duena, antzerkia ere irakurtzen dela dioena. Noski, egile guztiek ez dute berdin pentsatu beti, Javier Poncelak, esaterako, ezetz esaten zuen, antzerkia egiteko ez zela ezinbestekoa idazten jakitea, sena edukitzea nahikoa zela antzerkigile izateko. Baina ez da nire kasua, ni antzerkigintzatik literaturara desbideratu bainaiz. Antzerkigintzatik erretiratu naizen heinean, edo erretiratu nauten heinean, literatur bokazioan indartu naiz.
Antzerkia, zer moduz dago? Krisiak jota jarraitzen al du?
[Barre egin du] Hori da beti egin zaigun galdera, eta nik beti gauza bera erantzun dut, antzerkia etenik gabeko krisialdian bizi dela. Denboraldi bakoitza hasten zenean antzerkia krisialdian sartu zela esaten zen, baina gauza da betidanik egon dela krisialdian, sortu zenetik. Hainbeste dira dena ondo ateratzeko jokoan sartzen diren, eta elkarren artean moldatu behar diren aldagaiak, oso zaila egiten dutela fenomeno hori sortzea. Eta gainera, horrek eragiten du krisialdia izatea antzerkia idazten dugunon eta antzerkigintzan lan egiten dugunon hazitegia.
Eta Alfonso Sastrek irakurtzen eta idazten jarraitzen al du?
Idazten jarraitzen dut. Orain teoria idazten ari naiz, literatura politikoa, suminduen mugimenduari buruz, suminduengandik indar poetikoa atera nahian nabil. Honakoa aztertzen ari naiz, sumintasunarekin zer egin daitekeen betirako gera dadin, pasatzen denean ez dadila desagertu, energia iturri izan dadila sorkuntza lan baterako. Horretan ari naiz, hainbat material irakurtzen. Ematen zuen zerbait igarokorra izango zela, baina ez, gauza garrantzitsuetan gauzatzen ari da, etxe kaleratzeen kontrako mugimenduan, esaterako. Gauza garrantzitsuak aldatzera behartzen ari dira, eta mundua aldatu daitekeela erakusten, agian lor daiteke, eta nola egin aztertu behar da. Eta horri guztiari buruz ari naiz liburua idazten.
Eta noski, irakurtzen jarraitzen dut, hori baita gehien gustatzen zaidana. Berrirakurtzen ere ari naiz, nire maisu zaharrak berrirakurtzen, ni bezain ahaztuta baititut: Ibsen, esaterako, nire gaztetako sorkuntza dramatikoan eragin handienetakoa izan zen, Espectros de Ibsen niretzat lilurapena izan zen… Eta baita Pirandello, nire beste maisuetako bat. Asko irakurtzen jarraitzen dut egunerokoan, baita idazten ere.
